Day 84: La Storta - Vatican

(Nederlands verder naar beneden)

Day 84, Sep 27: 21.4km, 29 degrees, sunny, quite warm, but not too hot

La Storta - Vatican

We're up early, a little before 6am. The office where we can get our certificate in St Peter's Square opens at 1pm this afternoon. And we thought it would be nice to be there by then. It's about 5 / 5.5 hours of walking, including resting, so if we leave at 7, we'll have plenty of time. We are not sure yet how to get through Vatican security. We have read that, as pilgrims, we can skip the queue. If that indeed works out, it would be very nice.

At 6:15 am we are sitting down to breakfast. And for the first time since we are in Italy, there is also cheese at the buffet. Admittedly, it is a "La vache qui rit" kind of cheese spread, but it is still tasty.

We are on the road before 7 and start with 6.5km along the Via Cassia, towards Rome. That's just walking along, not much else to do. When we start, it is very busy. Commuting traffic probably. Fortunately, there is a footpath the whole time. It takes us about 5 quarters of an hour, and in that time we see the traffic change. First it gets quieter, and then children start appearing at bus stops. On their way to school, no doubt.

At kilometre marker 10.8 (coming from Rome) we leave the Via Cassia. We first encountered the (new) Via Cassia a little way before Siena. And I don't remember exactly, but I believe it was then still 230-250 km to Rome on the Via Cassia. And we roughly followed this road from then on. Of course, this is also because the Roman Via Cassia was also the old Via Francigena, and the new Via Cassia roughly follows the route of the old one. So it has become a kind of "friend", this road, but actually one we like to avoid :-).

As we leave the Via Cassia, we are overwhelmed by a lack of noise. What a difference. Lovely. We walk into a beautiful natural area: the Insugherata nature reserve. Located in the city of Rome, it is one of the largest green areas: 740ha. It is fairly flat, more or less a bowl, at least the part we walk in. We descend first and then find ourselves on a nice path.

Later, it becomes more open and the path a bit wider. We hear and see parakeets flying. Bright light green. It is probably the rose-ringed parakeet. Apparently there are only two species in Rome, and the other one it is not. It is a spectacular sight though as bright green as they are, and they are always so wonderfully noisy. Unfortunately impossible to photograph with my mobile's camera.

At the end, after 3.5km of nature, we climb back up and arrive in Monte Mario. This is a district/suburb of Rome. Fortunately, we find a café there where they have very tasty cakes for coffee. It's puff pastry with apple and also filled with pastry cream. We both take one.

But as soon as we walk a little further into Monte Mario we do also get the busyness back.

It's just under 4km along the roads of Monte Mario. Then we enter the second nature reserve for the day: the Monte Mario nature reserve. The highest point of this is about 150m uphill. And with the centre of Rome and the Vatican at about 30m, we have some very nice views from here.

In the photo above, you can see Saint Peter’s Basilica in the Vatican very well. We get the feeling that we can almost touch it. The photo was taken at this point.

We still have to descend via quite a few zigzags and then it's another 2km straight to the Vatican: the Viale Angelico. It has been very nice that they have led us through so much nature and we are only getting back into the city so close to the destination. Arriving at the start of this road, I take a picture, but there is nothing visible yet of the Vatican. That is a pity.

When we get to the end of this road, it is suddenly crowded. Many people in both directions. It's another 100m or so and then we walk past a police checkpoint into St Peter's Square.

The people you see here are all queuing up to get through the Vatican security. It's like at the airport, where your bag is scanned and you have to put your phone, watch and wallet in a tray too. Then through the gate. This happens where you can just see the large group of people standing on the far right of the picture. So it's quite a long queue.

But what we had read works. We go with our stamp card and backpack to the VIP entrance and there we are indeed allowed in. We arrive directly at the scanning device and are through the control within 2 minutes.

Then on to where we can get our certificate. They are already open. The man behind the counter does not check whether we meet the requirements. We fill in a form for statistics, we get one last stamp, and then we get to put our name on the certificate ourselves. Still, very nice to have.

The title means "Proof of a pilgrimage to the threshold of Peter". The Via Francigena is traditionally a pilgrimage to the tomb of the apostle Peter, that’s why.

We made it. "It is done" shall we say.

Then we go into Saint Peter’s Basilica to see it one more time. We also were here almost 30 years ago, but I have forgotten most of that. It is very impressive. It is striking how big this church is when we see Mass being held in a small part. There are as many people sitting there as in a full church in the Netherlands or New Zealand. But St Peter's is still almost completely empty apart from the tourists. I have pictures in the album for today.

We can also go downstairs, where the graves of the popes are. That is also very interesting. New ones and very old ones, including the tomb of Saint Peter. And also the new tomb of Pope Benedict the 16th, who died on 31 December 2022. But I also recognise names of popes I have come across while writing my stories in this blog. Unfortunately, you are not allowed to take photographs there.

We will sleep in a pilgrim hostel in the city tonight and tomorrow night. You are allowed in only if you are a real pilgrim. And I realise I haven't yet posted a picture here of what such a dormitory looks like. See one below. Elly and I both sleep on the bottom beds on the right. There are six bunk beds in this dormitory. They have two dormitories, room for 24 people.

There is a welcome of pilgrims here at 7:30pm, during which, if I am correct, the volunteers also wash your feet. That is then followed by a communal dinner. But we have agreed to have dinner tonight together with the pilgrims we have been walking along with for the last few days, to celebrate the arrival. Our host says that's okay. We will join the welcome tomorrow.

That's it then:

- 84 days on the road

- 11 rest days

- 73 days walked

- 1,585.1km walked

- 21.7km average per walking day

- 1,656km of the official Via Francigena done.

- 4 countries: France, Switzerland, Italy, Vatican City.

The difference between the official distance and what we walked is because: the guide with the distances is from 2019 and there are changes to the route; we cut off sections, especially in France; and we did a few sections by train.

/ Nederlands /

Dag 84, 27 sep: 21.4km, 29 graden, zonnig, vrij warm, maar niet te heet

La Storta - Vaticaan

We zijn vroeg op, iets voor 6 uur. Het kantoor waar we ons certificaat kunnen krijgen op het Sint Pietersplein, gaat vanmiddag om 13 uur open. En het leek ons wel aardig om er dan ook te zijn. Het is ongeveer 5 / 5,5 uur lopen, inclusief rusten, dus als we om 7 uur vertrekken, dan hebben we ruim de tijd. We weten nog niet goed hoe we door de beveiliging van het Vaticaan heen komen. We hebben gelezen dat we als pelgrim de rij kunnen overslaan. Als dat inderdaad lukt zou het erg mooi zijn.

Om 6:15uur zitten we aan het ontbijt. En voor de eerste keer dat we in Italië zijn, staat er ook kaas bij het buffet. Weliswaar is het een “La vache qui rit” achtige smeerkaas, maar het is toch lekker.

We zijn voor 7 uur op pad en beginnen aan 6,5km langs de Via Cassia, richting Rome. Dat is gewoon doorlopen, verder niet veel te beleven. Als we beginnen is het erg druk. Woon-werk verkeer waarschijnlijk. Gelukkig is er de hele tijd een voetpad. We doen er ongeveer 5 kwartier over, en in die tijd zien we het verkeer veranderen. Eerst wordt het wat rustiger, en dan beginnen er kinderen bij bushaltes te verschijnen. Op weg naar school ongetwijfeld.

Bij kilometerpaal 10.8 (komend vanaf Rome) verlaten we de Via Cassia. We kwamen de (nieuwe) Via Cassia voor het eerst tegen een klein stukje voor Siena. En ik weet het niet meer precies, maar ik geloof dat het toen nog 230-250 km naar Rome was op de Via Cassia. En we hebben grofweg deze weg gevolgd vanaf dat moment. Dat komt natuurlijk ook omdat de Romeinse Via Cassia ook de oude Via Francigena was, en de nieuwe Via Cassia de route van de oude grofweg volgt. Het is dus een soort “vriend” geworden, deze weg, maar eigenlijk wel een die we graag mijden :-).

Als we de Via Cassia verlaten worden we overweldigd door een gebrek aan lawaai. Wat een verschil. Heerlijk. We lopen een mooi natuurgebied in: het Insugherata natuurreservaat. Het ligt in de stad Rome, en is een van de grootste groene gebieden: 740ha. Het is vrij vlak, min of meer een kom, althans het gedeelte waar wij inlopen. We dalen eerst af en komen dan op een mooi pad terecht.

Later wordt het meer open en het pad wat breder. We horen en zien parkieten vliegen. Fel licht groen. Het is waarschijnlijk de rose-ringed parakeet. Er komen blijkbaar maar twee soorten voor in Rome, en de andere is het niet. Het is wel een spectaculair gezicht zo fel groen als ze zijn, en ze zijn altijd zo heerlijk lawaaierig. Helaas onmogelijk te fotograferen met de camera van mijn mobieltje.

Aan het eind, na 3,5km natuur, klimmen we weer naar boven en komen in Monte Mario. Dit is een wijk / voorstad van Rome. Gelukkig vinden we daar een café waar ze erg lekkere koeken hebben voor bij de koffie. Het is bladerdeeg met appel en ook gevuld met banketbakkers room. We nemen er allebei een.

Maar zo gauw als we Monte Mario iets verder inlopen krijgen we wel ook weer de drukte terug.

Het is een kleine 4km over de wegen van Monte Mario. Daarna gaan we het tweede natuurgebied binnen voor vandaag: het natuurreservaat van Monte Mario. Het hoogste punt hiervan ligt op ongeveer 150m hoger. En met het centrum van Rome en het Vaticaan op ongeveer 30m hoogte, hebben we vanaf hier een paar keer erg mooie uitzichten.

Op de foto hierboven kun je de dom van de Sint-Pieterbasiliek in het Vaticaan erg goed zien liggen. We krijgen het gevoel dat we het bijna kunnen aanraken. De foto is gemaakt op dit punt.

We moeten nog afdalen via een flinke aantal zigzaggen en dan is het nog een 2km rechte streep naar het Vaticaan: de Viale Angelico. Het is erg mooi geweest dat ze ons door zo veel natuur hebben geleid en we zo dicht bij het doel pas weer de stad in komen. Aankomend bij het begin van deze weg maak ik een foto, maar van het Vaticaan is nog niets te zien. Jammer.

Als we aan het eind van deze weg komen, is het ineens een drukte van belang. Erg veel mensen in beide richtingen. Het is nog ongeveer 100m en dan lopen we langs een politie controlepunt het Sint Pietersplein op.

De mensen die je hier ziet, staan allemaal in de rij om door de controle van het Vaticaan te komen. Het is als op het vliegveld, waar je tas gescand wordt en je je telefoon, horloge en portemonnee ook in een bakje moet doen. Dan door het poortje. Dit gebeurt waar je nog net de grote groep mensen ziet staan uiterst rechts op de foto. Het is dus nogal een lange rij.

Maar wat we hadden gelezen werkt. Wij gaan met onze stempelkaart en rugzak naar de vip-ingang en daar mogen we inderdaad naar binnen. We komen rechtstreeks bij het scan apparaat aan en zijn binnen 2 minuten door de controle.

Dan op naar de plek waar we onze certificaat kunnen krijgen. Ze zijn al open. De man achter de balie controleert niet of we wel aan de eisen voldoen. We vullen een formulier in voor de statistieken, we krijgen nog een laatste stempel, en dan mogen we zelf onze naam op het certificaat zetten. Toch wel erg mooi om te hebben.

De titel betekent: “Bewijs van een pelgrimstocht naar de drempel van Petrus”. De Via Francigena is van oudsher een pelgrimstocht naar het graf van de apostel Petrus, vandaar.

We hebben het gehaald. “Het is volbracht” zullen we maar zeggen.

Daarna gaan we de Sint-Pieterbasiliek in om deze nog een keer te bekijken. We zijn hier bijna 30 jaar geleden ook geweest, maar dat ben ik allemaal vergeten. Het is erg imposant. Het valt op hoe groot dit is als we zien dat er in een stukje een mis wordt gehouden. Er zitten net zoveel mensen als in een volle kerk in Nederland of Nieuw Zeeland. Maar de Sint-Pieter is nog vrijwel helemaal leeg, afgezien van de toeristen. Ik heb foto’s staan in het album voor vandaag.

We kunnen ook naar beneden, waar de graven van de pausen zijn. Dat is ook erg interessant. Nieuwe en hele oude, onder andere het graf van Petrus. En ook het nieuwe graf van Paus Benedictus de 16e, overleden op 31 december 2022. Maar ik herken ook namen van pausen die ik ben tegengekomen bij het schrijven van mijn verhalen in deze blog. Helaas mag je er niet fotograferen.

We slapen vannacht en morgenavond in een pelgrimshostel in de stad. Je mag er alleen in als je een echte pelgrim bent. En ik realiseer me dat ik hier nog geen foto heb geplaatst van hoe zo’n slaapzaal er uitziet. Bij deze. Elly en ik slapen allebei op de onderste bedden aan de rechterkant. In deze slaapzaal staan 6 stapelbedden. Ze hebben twee slaapzalen, plek voor 24 mensen.

Er is hier een welkom van de pelgrims om 19:30uur, waarbij de vrijwilligers, als ik het goed heb, ook je voeten wassen. Dat wordt dan gevolgd door een gezamenlijk diner. Maar wij hebben afgesproken dat we vanavond gaan eten samen met de pelgrims waar we de laatste dagen gelijk mee op gelopen hebben, om de aankomst te vieren. Onze gastheer zegt dat dat oké is. We zullen morgen aan het welkom meedoen.

Dat is het dan:

• 84 dagen onderweg
• 11 rustdagen
• 73 dagen gelopen
• 1.585.1km gelopen
• 21.7km gemiddeld per loopdag
• 1.656km van de officiële Via Francigena gedaan.
• 4 landen: Frankrijk, Zwitserland, Italië, Vaticaanstad.

Het verschil tussen de officiële afstand en wat we gelopen hebben komt doordat: de gids met de afstanden is van 2019 en er zijn veranderingen aan de route; we hebben, vooral in Frankrijk, stukken afgesneden; en we hebben een paar stukjes met de trein gedaan.

Day 82 - 83: Sutri - La Storta

(English further down)

Dag 82, 25 sep: 25.5km, 21 graden, zonnig, vrij veel wind, maar verder lekker loop weer

Sutri - Campagnano di Roma

We slapen erg lekker, maar zijn wel vroeg op. Om 6 uur gaat de wekker. De non die voor ons zorgde gisteravond met het eten, zei dat we ofwel om 6:30uur konden ontbijten, ofwel om 8uur. Dat heeft te maken met het feit dat ze ons nog na het ontbijt weer op het pad moeten afzetten, en om 7:15uur hebben ze de dagelijkse, door de weekse mis. Het moet dus ervoor of erna. Wij vinden half 9 vertrekken te laat, dus 6:30uur is het.

Als we vertrekken, praten we nog heel even met moeder overste. Het blijkt dat er in het klooster nog maar 5 zusters zijn, inclusief haarzelf. En daarvan zijn er nu 2 in Rome voor een of andere bijeenkomst. Ik vind het knap hoe ze het doen. Blijkbaar was er voor het weekend een grote groep die wij net gemist hebben. Ze hebben plek voor 55 mensen. Als ze daarvoor moeten koken hebben ze hopelijk extra hulp.

We rijden om 7:00uur weg, samen met de Italiaanse vrouw waar ik het gisteren over had. De zuster rijdt in stevig tempo en onderweg komen we de priester tegen die de andere kant op rijdt om de mis te komen doen. Maar het is maar 5min rijden, dus ze zal op tijd terug zijn geweest.

Waar we worden afgezet helpen we de Italiaanse eerst nog met twee blaren pleisters voor haar hielen. Ze had alleen gewone pleisters en die hielpen natuurlijk niet erg. En dan zijn we onderweg. De eerste paar kilometer lopen we over een paar redelijk drukke wegen en vooral de eerste helft daarvan, is een beetje gevaarlijk. Er is vrij veel verkeer en het lijkt alsof de auto’s die ons inhalen niet weten dat ze ook wat af kunnen remmen. Ze gaan voor ons ruim aan de kant, maar gaan dan dus ook ruim naar de andere rijbaan, ook over een doorgetrokken streep en ook als ze geen zicht hebben op wat er aan tegemoetkomend verkeer is. We zien een paar keer wat mij een bijna ongeluk lijkt. Gelukkig gaat het allemaal goed.

Toen we Sutri uitliepen stond er ook een variant aangegeven: een “veilige” route. Maar deze was wel 3,5km langer. En met een dag die toch al 25km was, vonden we dat niet zo heel aantrekkelijk. Van de pelgrims waarvan we weten dat ze ook uit Sutri vertrokken vandaag heeft ook niemand dat gedaan.

Na deze eerste paar kilometer is het voor de rest van de dag veel tussen de velden door. Meestal op brede wegen, verhard en onverhard. We beginnen weer met velden met hazelnoot struiken.

Na een tijd verandert dit in olijfboomgaarden en dan weer terug naar hazelnoot boomgaarden. Dat klinkt misschien een beetje saai, maar dat valt reuze mee. Het slingert een beetje en we hebben zo nu een dan wat meer uitzicht. Ook is het landschap glooiend, dus we moeten regelmatig ons best doen om wat te klimmen. Het houdt ons goed bezig.

Na ongeveer 13km kruisen we plotseling de Via Amerina.

Dit is een oude Romeinse weg, van ongeveer 90km lang, die is aangelegd in de jaren 241-240 vóór Christus en was de verbinding tussen Rome en Ravenna (vrijwel pal noordelijk vanaf Rome, maar dan aan de oostkust). Het is bijzonder in hoe goede staat hij nog is op het stuk waar wij hem tegenkomen.

Vijf kilometer verderop komen we langs de watervallen van Montegelato. Deze staan al een tijdje aangekondigd. Ze zijn best aardig, maar het is een verval dat uit een aantal aparte stukken bestaat en omdat er veel bomen staan kun je het geheel nergens zien. Dat maakt het een verzameling van kleine watervallen.

We lunchen daar en terwijl we zitten te eten zien we daar ook alle andere pelgrims langskomen waarvan we weten dat ze onderweg zijn op deze etappe vandaag. Dat is wel leuk. Zelfs de vrouw uit de VS van eergisteren zien we weer.

Dan is het nog 7km naar Campagnano di Roma. De laatste km is weer venijnig, want uiteraard ligt het stadje weer op een heuvel.

Nog even flink klimmen. We slapen vanavond in een hostel van de parochie en zijn de enige twee. Ze hebben 50 bedden, verdeeld over 5 slaapzalen. En dat is dan alleen nog de 2e verdieping. Er is ook nog de begane grond en de 1e verdieping. Het is een groot gebouw voor ons tweeën.

We kunnen eten bij het café/restaurantje aan de overkant van het hostel. Het is meer een café dan een restaurant. Dit wordt gerund door Mario. Hij heeft een pelgrims menu. En hij krijgt als persoon erg goede reviews, dus dat durven we wel aan. We zijn vroeg, om 18:30 uur. Maar dat is geen probleem. Het blijkt dat Mario het hele zaakje alleen runt. Hij kookt voor ons terwijl hij andere (café)gasten van drankjes voorziet. Gelukkig is het niet erg druk. Mario loopt heel wat heen en weer, maar het lukt hem wonderbaarlijk goed om ons een lekker maal voor te zetten. Aan het eind rekenen we €28 af voor een twee gangen menu, ieder een glas wijn en een koffie aan het eind. Zeer de moeite waard. Als we weggaan laat hij ons nog weten dat hij morgenochtend om 6 uur weer open is voor het ontbijt. We nemen dan ook afscheid met een “Arrivederci, a domani” (Tot ziens, tot morgen).

Dag 83, 26 sep: 17.5km, 26 graden, zonnig, lekker weer

Campagnano di Roma - la Storta

We zijn om 6:30 uur op en zitten om 7 uur weer bij Mario binnen. En Mario is er inderdaad weer. Die was er ongetwijfeld weer zelf vanaf 6 uur. En volgens Google gaat het café ‘s avonds pas om 23:45 uur dicht. Ik hoop maar dat Mario genoeg slaap krijgt. We eten de gebruikelijke croissantjes met iets erin en een koffie. En rekenen €4.00 af. Dat is verreweg het goedkoopste ontbijt tot nu toe. Zo wordt Mario nooit rijk.

Als we de stad uitlopen klimmen we al meteen weer. Ons hostel ligt op een hoogte van 280m en we klimmen naar 370m. We lopen over een verharde weg en dat loopt dus vrij eenvoudig. Boven aangekomen slaan we af richting het “Heiligdom van de Madonna van Sorbo”. Terwijl we deze weg lopen, krijgen we in de gaten dat we een Kruisweg aan het lopen zijn. Om de 100-200m staat er een houten kruis met een nummer erop.

Voor de lezers die dit niet weten:de Kruisweg is een weergave van het lijden van Jezus vanaf het moment dat hij door Pilatus ter dood wordt veroordeeld, totdat hij in het graf wordt gelegd. De Kruisweg wordt afgebeeld in 14 verschillende gebeurtenissen. De kruizen die er zien stellen elk zo’n moment voor. Wij realiseren ons pas bij het kruis met een IV (4) erop dat het om de Kruisweg gaat. De foto is nummer VI (6).

We lopen de hele Kruisweg af. Het is ongeveer 2km. Het laatste kruis staat bij het Heiligdom van de Madonna van Sorbo. Dat is geen verrassing. Op Goede Vrijdag gaat er ongetwijfeld een processie over deze weg naar dit heiligdom.

Het heiligdom zelf ligt op een rots waar eind 10e eeuw eerst een kasteel stond. Maar het kasteel werd in 1427 verlaten. De karmelieten kregen toen toestemming er een klooster te bouwen.

De Mariacultus werd waarschijnlijk nieuw leven ingeblazen door de legende die vertelt over een varkenshouder met maar één hand die varkens liet grazen in de Sorbovallei. Op een dag, op zoek naar een van de afgedwaalde zeugen, vond hij haar bij een lijsterbes, waar de Madonna aan hem verscheen. De Maagd deed de andere hand van de jongeman weer groeien en zei tegen hem: "Ga je dorpelingen overtuigen om op deze heuvel een heiligdom te bouwen. Iedereen die hier in processie komt, zal mijn genade krijgen. Als ze je niet geloven, toon ze dan je hand."

Het Heiligdom bestaat uit het klooster met renovaties tot aan de 18e eeuw, en de kerk die dateert uit de 15e eeuw.

Vanaf hier dalen we af. En na ongeveer anderhalve kilometer komen we op een belangrijk punt. Verderop is het officiële pad gesloten. Dit is al zo sinds mei 2022. Er zijn toen dode wilde zwijnen in het bos gevonden en ze vermoeden dat het te maken heeft met varkenspest. Ze hebben het pad ongetwijfeld gesloten om verspreiding te vermijden. En op dit moeten wij beslissen. Er zijn twee opties. Of vanaf hier een alternatieve route volgen, die onder andere een vrij lang stuk gaat over de Via Cassia. Of nog een paar kilometer doorlopen en dan vanaf daar de bus nemen naar La Storta.

Dat laatste vinden we niet echt een goede optie. We lopen niet al 82 dagen, om dan, als we bijna bij Rome zijn, de bus te nemen. We gaan dus voor de alternatieve route. En het mooie er van is, dat de eerste 2,5 kilometer een erg mooi pad is. Langs een beekje en voor een groot deel door het bos. En we mogen dat beekje twee keer zonder een brug oversteken. Het lukt net, met voorzichtig van steen naar steen stappend, om de sokken droog te houden.

Als we het bos uitkomen zijn we bijna in Le Rughe. Daar vinden we een plek om koffie te drinken. Dan is het eerst een kilometer of zo “naast” de Via Cassia, en dan nog een kilometer of 4 “op” de Via Cassia. Dat laatste is wel wat minder prettig, maar gelukkig is het zo druk, dat de auto’s niet al te hard rijden. En we zitten ook vrij veel in de bebouwing en winkels, wat ook helpt.

Als we La Storta binnenlopen is het aanschuiven met de auto’s.

We komen langzaamaan Rome binnen. En dus een flinke drukte. Ik moet er aan denken hoe dit geweest zal zijn voor de pelgrims in het jaar 1000. Ongetwijfeld ook een duidelijk merkbare verandering, van de relatieve rust van het platteland naar de drukte en vele wegen wat steeds meer werd hoe dichter ze bij Rome kwamen.

In La Storta slapen we vanavond in een klooster van de zusters Dominicanessen. Het lijkt alsof we weer de enige zijn die op de lijst staan van pelgrims die geboekt hebben. We hebben weer een eigen kamer, met eigen douche. En ook weer met avondeten.

En dan is het morgen de laatste dag. Van hier naar het Sint-Pietersplein in het Vaticaan. Het is nog 21km. Het zal een dag met veel verkeer en bebouwing worden. Maar de aankomst wordt ongetwijfeld een erg speciaal moment.

/ English /

Day 82, 25 Sep: 25.5km, 21 degrees, sunny, quite a lot of wind, but otherwise nice weather for walking

Sutri - Campagnano di Roma

We sleep very well, but are up early. At 6 am the alarm goes. The nun who took care of us last night with dinner said we could either have breakfast at 6:30am or at 8am. This has to do with the fact that they still have to drop us back on the path after breakfast, and at 7:15am they have the daily, weekday mass. So it has to be before or after. We think 8:30am departure is too late, so 6:30am it is.

When we leave, we have a very brief chat with Mother Superior. It turns out there are only 5 sisters left in the convent, including herself. And of these, 2 are now in Rome for some kind of meeting. I think it's impressive how they are able to run the guest facility. Apparently there was a big group for the weekend that we just missed. They have room for 55 people. If they have to cook for that many, hopefully they have extra help.

We drive off at 7:00am, along with the Italian woman I mentioned yesterday. The sister drives at a brisk pace and on the way we meet the priest who is driving in the other direction to come and say mass. But it is only a 5min drive, so she will have been back in time.

Where we are dropped off, we first help the Italian with two blister plasters for her heels. She only had ordinary plasters and of course they didn't help much. And then we are on our way. The first few kilometres we walk on some fairly busy roads and especially the first half of it, is a bit dangerous. There is quite a lot of traffic and it seems like the cars overtaking us don't know that they can also slow down a bit. They move well out of the way for us, but then also move well into the other lane, even over a continuous line and also when they have no view of what oncoming traffic is like. A couple of times we see what looks to me like a near accident. Fortunately, it all goes well.

When we walked out of Sutri, there was also a variant signposted: a "safe" route. But this one was 3.5km longer. And with the day being 25km already, we didn't find that very appealing. Of the pilgrims we know who also left Sutri today, nobody did either.

After these first few kilometres, for the rest of the day it's a lot between fields. Mostly on wide roads, paved and unpaved. We start again with fields of hazelnut bushes.

After a while, this changes to olive groves and then back to hazelnut orchards. This may sound a bit boring, but it's not too bad. It meanders a bit and we occasionally have more views. Also, the landscape is rolling, so we regularly have to do our best to climb a bit. It keeps us well occupied.

After about 13km, we suddenly cross the Via Amerina.

This is an ancient Roman road, about 90km long, built in the years 241-240 BC and was the link between Rome and Ravenna (almost due north from Rome, but on the East coast). It is remarkable in how good a condition it still is on the stretch where we encounter it.

Five kilometres further on, we pass the Montegelato waterfalls. These have been advertised for some time. They are quite nice, but it is a decline made up of several separate pieces and because there are a lot of trees you can't see the whole thing anywhere. That makes it a collection of small waterfalls.

We have lunch there and while we are eating we also see all the other pilgrims passing by that we know are on their way on this stage today. That's kind of fun. We even see the woman from the US from the day before yesterday again.

Then it's another 7km to Campagnano di Roma. The last km is again vicious, because of course the town is on a hill again.

Another steep climb. Tonight we sleep in a parish hostel and are the only two. They have 50 beds spread across 5 dormitories. And that's just the 2nd floor. There is also the ground floor and the 1st floor. It's a big building for the two of us.

We can eat at the café/restaurant across the street from the hostel. It is more of a café than a restaurant. This is run by Mario. He has a pilgrims' menu. And he gets very good reviews as a person, so we trust it will be nice. We are early, at 6:30pm. But that's no problem. It turns out that Mario runs the whole thing by himself. He cooks for us while providing other (café) guests with drinks. Fortunately, it is not very busy. Mario walks back and forth a lot, but miraculously manages to serve us a tasty meal. At the end, we charge €28 for a two-course meal, a glass of wine each and a coffee at the end. Well worth it. As we leave, he informs us that he will be open again tomorrow morning at 6am for breakfast. So we say goodbye with an "Arrivederci, a domani" (Goodbye, see you tomorrow).

Day 83, Sep 26: 17.5km, 26 degrees, sunny, nice weather

Campagnano di Roma - la Storta

We're up at 6:30am and back inside Mario's by 7am. And Mario is indeed there again. No doubt he was there again himself from 6 o'clock. And according to Google, the café doesn't close in the evening until 11:45pm. I just hope Mario gets enough sleep. We eat the usual croissants with something in them and a coffee. And are charged €4.00. That's by far the cheapest breakfast so far. Mario will never get rich like this.

Walking out of the city, we immediately start climbing again. Our hostel is at an altitude of 280m and we climb to 370m. We walk on a paved road, so it is quite easy. At the top, we turn off towards the "Sanctuary of the Madonna of Sorbo". As we walk this road, we get to realise that we are walking a Way of the Cross. Every 100-200m there is a wooden cross with a number on it.

For the readers who do not know, the Way of the Cross is a depiction of the suffering of Jesus from the time he is sentenced to death by Pilate until he is laid in the tomb. The Stations of the Cross are depicted in 14 different events. The crosses seen there each represent one such moment. We only realise when we see the cross with a IV (4) on it that it is the Way of the Cross. The picture is number VI (6).

We walk the entire Way of the Cross. It is about 2km. The last cross is at the Sanctuary of the Madonna of Sorbo. This is no surprise. On Good Friday, there will undoubtedly be a procession along this road to this shrine.

The shrine itself sits on a rock where a castle first stood in the late 10th century. But the castle was abandoned in 1427. The Carmelites then got permission to build a monastery there.

The cult of Mary was probably revived by the legend that tells of a pig farmer with only one hand who grazed pigs in the Sorbo Valley. One day, looking for one of the stray sows, he found her near a rowan tree, where the Madonna appeared to him. The Virgin made the young man's other hand grow again and said to him, "Go convince your villagers to build a shrine on this hill. Anyone who comes here in procession will receive my grace. If they don't believe you, show them your hand."

The Shrine consists of the monastery with renovations up to the 18th century, and the church dating back to the 15th century.

From here we descend. And after about a kilometre and a half, we come to an important point. Further on, the official trail is closed. This has been so since May 2022. Dead wild boar were found in the forest then and they suspect it is related to swine fever. No doubt they closed the path to avoid spreading it. And at this point we have to decide. There are two options from here. Either follow an alternative route from here, which includes a fairly long stretch on the Via Cassia. Or continue for a few more kilometres and then take the bus to La Storta from there.

We don't really think the latter is a good option. We don't walk for 82 days and then, when we are almost at Rome, take the bus. So we go for the alternative route. And the beauty of it is, that the first 2.5 kilometres is a very nice path. Along a stream and largely through the forest. And we get to cross that stream twice without a bridge. We just manage, stepping carefully from stone to stone, to keep our socks dry.

When we leave the forest, we are almost in Le Rughe. There we find a place to drink coffee. Then it is first a kilometre or so "next to" the Via Cassia, and then another roughly four kilometre "on" the Via Cassia. The latter is a bit less pleasant, but fortunately it's so busy that the cars don't drive too fast. And we are also pretty much in built-up areas and around shops, which also helps.

When we walk into La Storta, the cars are queuing.

We are slowly entering Rome. And so it is getting busy. I have to think what this must have been like for the pilgrims in the year 1000. No doubt a noticeable change too, from the relative quiet of the countryside to the crowds and many roads which became more and more the closer they got to Rome.

In La Storta tonight we sleep in a convent run by the Dominican nuns. It seems we are again the only ones on the list of pilgrims who have booked. Again we have our own room, with our own shower. And again with dinner.

And then tomorrow is the last day. From here to St Peter's Square in the Vatican. It's another 21km. It will be a day of heavy traffic and buildings. But the arrival will undoubtedly be a very special moment.

Day 80 - 81: Viterbo - Fonte Vivola (Sutri)

(Nederlands verder naar beneden)

Day 80, Sep 23: 21.9km, 19 degrees, cloudy, sun from time to time, later thunderstorms

Viterbo - Vetralla

We are up quite early, also because the volunteer who looks after the hostel is back very early in the morning to provide breakfast for us and then clean up before the next pilgrims arrive. She had told us yesterday that we could have breakfast until 7:30am. She took very good care of us, and it was very well-meaning, although she did give us a bit of the impression you get when you are the last guests in a restaurant and they are already clearing all the tables around you. She was clearly very keen to start cleaning.

Now we didn't want to leave too late anyway, so it wasn't too bad. We were on the road by 7:30am.

The first 6km was climbing. Viterbo is again situated against a caldera rim. This is no longer the volcano near Bolsena, but a different one: the Vico volcano. The volcano has not erupted for a very long time. The lake that lies in the caldera (Lake Vico) was formed as far back as 138,000 years ago.

We had to climb about 300m to an altitude of 610m. We left the old town through the Porta Romana.

We have already walked through quite a few "Porta Romana"s. We should have counted them. And also quite often walking through the gate on a Via Roma. The latter was not the case here. It seems that often the city gate towards Rome is called "Porta Romana", while the naming of the other city gates is much freer. We often see names of saints. It again shows how important Rome was/is.

Before climbing, we walked the first 3km on the road. That walked nicely; steadily uphill, but not very difficult. Then we entered the forest and walked along a very nice forest path. Still slowly uphill of course.

When we were descending again and later also came out of the forest, we got nice views towards the coast. You look at a huge plain.

After 7.5km, we arrived in San Martino al Cimino. Another village with an old core, a city wall and city gates. But quite a small town. So we were very surprised when we came across this huge church there. Elly is standing in front of the main entrance (look closely).

The big church is here because a large Cistercian abbey stood on this spot. The abbey is mentioned as early as the early 11th century. But it does have a difficult past, where the abbey was declared "dead" a few times, but then later revived. The first revival was in 1207, and then the church and other buildings were also made a lot bigger, to give it more grandeur. In 1645, the then again abandoned monastery was revived by Pope Innocent X and much was restored and also changed. So what we see now is largely from that time. Inside the church is a model of what the monastery looked like in the 12th century.

Of these, only the church and a single arch of the gallery next to the church still exist. On the spot where the left wing stood now stands the Palazzo Doria Pamphili. This was built by Olimpia Maidalchini, the pope's sister-in-law, to whom he had given ownership of the monastery and land in 1645. She did ensure that the church is still there and has not completely fallen into disrepair. Walking out of San Martino al Cimino, the church is clearly visible along with the Palazzo.

A little later, we walk quite high again and have to climb again to 600m. And that means another view. But this time looking back more in the direction we came from.

With the naked eye, we could clearly distinguish the dome of Montefiascone cathedral. It is on the far right of the horizon in the photo, on the hill next to the tree that is much more in the foreground. That's where we were two days ago. And with the naked eye we could even distinguish the volcanic rock of Radicofani, to the left of the Montefiascone hill, but much further in the background. That's where we were on 16 September, day 73, now 6 days walking ago!

Descending further through the forest, we suddenly came across a sign saying "Roman 'cisterna', 3rd century". A cistern in Roman times was used to store water. Often for the purpose of drinking water. In the cistern, "dirt" could settle. This cistern was in the middle of what is now forest, but in the past there was probably more habitation here. We could walk into the cistern. The photo was taken while we were both standing upright in it. This is 1,800 years old!

An hour later, we pass an old building with 2 men sitting by it. We look and pause for a moment. They ask us if we want to come and see it. So we will. It turns out to be a place where an entire town used to stand, back in Etruscan times. Even the most important town at that time in the wider area, including Viterbo itself. And a place where Archbishop Sigeric slept. It was then called Forum Cassii, and was located on the Roman Via Cassia. Now only the church remains. This does date back to the 10th century.

Unfortunately, not much remains inside. After the town was abandoned, the church was used as a stable. Then the church became very dilapidated, and so did the roof, causing a lot of water damage. The building was bought by the municipality of Vetralla in the year 2,000 and new roof has since been put on. There are also volunteers on Saturdays and Sundays who act as guides for visitors.

Inside the building, the altar still stands and remnants of Frescoes are visible. Even in the last 60 years, much of the Frescoes have disappeared. These are photos of a fresco, first a detail from around 1960, and the second the whole thing. The detail is in the top left of the second photo.

It does break your heart when you see this. This is now lost forever.

From there, it's just a short stretch to Vetralla. There we wanted to see the cathedral, but unfortunately it is locked. When we ask someone, she tells us it will reopen later in the afternoon. It cannot always be open anymore, due to theft and vandalism. Unfortunately, 2 hours of waiting is not really doable for us. So we walk on to our accommodation for tonight: a Benedictine nunnery located over a km outside the city. They will also cook for us tonight. We have our own room there, with private bathroom. So that's nice again.

Day 81, 24 Sep: 22.5km, 19 degrees, fairly sunny, good weather for a walk

Vetralla -

Fonte Vivola (Sutri)

After a good night, we are up at 6:30am and sitting down to breakfast at 7am. Together with the only other pilgrim who spent the night here. This is a young Italian woman, who has worked in London and the United States for the past few years and therefore speaks excellent English. She has just returned to Italy. She also slept in Viterbo in the same hostel as us. That was then the end of her first day. She wants to finish in Rome. That is actually her "home", although she immediately adds that she doesn't actually know where "home" is at the moment. She is also not sure what she wants with her work. Whether she wants to continue with the same thing or go back to studying and change careers.

We have come across this with a number of pilgrims we talk to. Not very often but we do hear it relatively often from people we get more contact with. People who are at a point in their lives where, on the one hand, they don't want to continue in the same way, but also don't really know what to do next. And then a pilgrimage of a few weeks or months is a way to reflect quietly.

A little after 7.30am, we are on the road. It is chilly: 13 degrees and we are wearing a second layer with long sleeves. We immediately start on a climb of about 150m over a distance of 5km. So it's quite a slow climb, but we soon get warm anyway and the second layer comes off. The path goes a bit over the road at first, but we soon enter the forest. It's the start of a beautiful day.

After 6.5km, we come to a pastry shop that also has bread and coffee. So that works out nicely. Time for our second cup of coffee. Leaving there again, we walk immediately among hazelnut orchards.

We've seen more fields of hazelnuts before, but this is really special. It goes on and on. In the end, we walk 5.5km through continuous fields of hazelnut bushes. And after that we still pass isolated fields.

After about 2 km between the hazelnut bushes, we suddenly come across the next ruin, standing in the middle of the hazelnut bushes.

This is a very special monument. It is a grave monument from Roman times from the 1st century BC(!). It is 16m high, with a square base and a cylindrical top. The niches on the surface used to hold bas-reliefs depicting the deceased.

The photo album also includes a picture of a remnant of the bell tower of the Benedictine abbey "Sancta Maria in Campis" from the 11th century. It stood 10m away from this tomb tower. Nothing else remains of the monastery.

We continue walking among hazelnuts and reach the village of Capranica. There we see why we saw all those hazelnuts. These are the famous hazelnuts of Capranica. Cultivation started back in the 16th century with large plots. But after World War II, cultivation took a huge turn and went so far as to replace the traditional cultivation of grapes (wine) and wheat almost entirely with hazelnuts.

Capranica itself sits on a steep ridge and has its origins in 772. The Lombards then destroyed a nearby village and the survivors fled to this hill because it was easier to defend.

Once we are out of Capranica, we pretty soon enter the woods again and walk along a small stream. It is very pretty.

We walk on and when we leave the forest we are almost in Sutri. The old town is a bit higher again.

Taking the Via Francigena, we walk past the old town below. And that's okay. We leave it for once. We do walk afterwards to the park with remains from Roman times. The first thing we see are tombs carved into the rock walls. The rock walls are red tuff, which is relatively easy to carve.

A little further on is the Roman amphitheatre. Also very special because it is not built, but carved out of the same red tuff. It is the only known Roman amphitheatre carved in its entirety.

On the longitudinal axis is a gate at both ends. The lower level is a corridor with 5 doors on each side of the longitudinal axis. Above it, the seats are still clearly recognisable, although in some places they are well-worn.

Tonight we sleep in a Franciscan nunnery, which is three kilometres off the route. But the great thing is that they have a pick-up and drop-off service. Although it takes us a bit of effort to find out over the phone exactly where we need to be to be picked up, we manage in the end. We have a deluxe room with sheets, blanket, towels and a private bathroom. And tonight there will be cooking for us again!

65 km and 3 days to go to Rome!

/ Nederlands /

Dag 80, 23 sep: 21.9km, 19 graden, bewolkt, zo nu en dan zon, later onweer

Viterbo - Vetralla

We zijn vrij vroeg op, ook omdat de vrijwilligster die het hostel verzorgt, al erg vroeg in de ochtend terug is om ontbijt voor ons te verzorgen en daarna schoon te maken voordat de volgende pelgrims komen. Ze had ons gisteren al verteld dat we tot 7:30uur konden ontbijten. Ze zorgde erg goed voor ons, en het was heel goed bedoeld, al gaf ze ons wel een beetje de indruk die je krijgt als je als laatste gasten in een restaurant zit en ze ruimen alle tafels om je heen al op. Ze wilde duidelijk erg graag beginnen met schoonmaken.

Nu wilden wij toch niet te laat vertrekken, dus zo erg was het niet. We waren om 7:30uur op pad.

De eerste 6km was klimmen. Viterbo ligt weer tegen een caldera rand aan. Dit is niet meer de vulkaan bij Bolsena, maar een andere: de Vico vulkaan. De vulkaan is al erg lang niet meer uitgebarsten. Het meer dat in de caldera ligt (het Vico meer), is al 138.000 jaar geleden ontstaan.

Wij moesten ongeveer 300m klimmen naar een hoogte van 610m. We verlieten de oude stad door de Porta Romana.

We zijn al door heel wat “Porta Romana”s gelopen. We hadden ze eigenlijk moeten tellen. En ook nog heel vaak de poort door lopend op de Via Roma. Dat laatste was hier niet het geval. Het lijkt erop dat vaak de stadspoort die richting Rome ligt wel “Porta Romana” heet, terwijl de naamgeving van de andere stadspoorten veel vrijer is. We zien vaak namen van heiligen. Het geeft nog eens aan hoe belangrijk Rome was/is.

Voor het klimmen liepen we de eerste 3km over de weg. Dat liep lekker; gestaag omhoog, maar niet erg moeilijk. Daarna gingen we het bos in en liepen over een erg mooi bospad. Nog wel steeds langzaam omhoog uiteraard.

Toen we weer aan het afdalen waren en later ook het bos uitkwamen, kregen we fraaie uitzichten richting de kust. Het geeft zicht op een enorme vlakte.

Na 7,5km kwamen we in San Martino al Cimino. Weer een dorp met een oude kern, een stadsmuur en stadspoorten. Maar wel een vrij klein stadje. We waren dan ook zeer verbaasd toen we er deze enorme kerk tegenkwamen. Elly staat voor de hoofdingang (goed kijken).

De grote kerk is hier omdat er op deze plek een grote Cisterciënzer abdij heeft gestaan. De abdij word al genoemd in het begin van de 11e eeuw. Maar zij heeft wel een moeilijk verleden, waar de abdij een paar keer “dood” verklaard is geweest, maar dan toch later weer nieuw leven is ingeblazen. De eerste revival was in 1207, en toen werden ook de kerk en de overige gebouwen een stuk groter gemaakt, om het geheel meer grandeur te geven. In 1645 werd het toen opnieuw verlaten klooster weer nieuw leven ingeblazen door paus Innocentius X en werd er veel gerestaureerd en ook veranderd. Wat we nu zien is dus grotendeels uit die tijd. In de kerk staat een maquette van hoe het klooster er in de 12e eeuw uitzag.

Hiervan bestaan alleen de kerk nog en een enkele boog van de galerij naast de kerk. Op de plek waar de linker vleugel stond staat nu het Palazzo Doria Pamphili. Dit is gebouwd door Olimpia Maidalchini, de schoonzus van de paus, aan wie hij het klooster en land in 1645 in eigendom had gegeven. Ze heeft er wel voor gezorgd dat de kerk er nog is en niet geheel is vervallen. Als we San Martino al Cimino uitlopen is de kerk samen met het Palazzo goed te zien.

Even later lopen we weer vrij hoog en moeten we opnieuw klimmen naar 600m. En dat betekent opnieuw een uitzicht. Maar dit keer meer terugkijkend in de richting waar we vandaan komen.

Met het blote oog konden we de koepel van de kathedraal van Montefiascone goed onderscheiden. Hij zit op de foto helemaal rechts aan de horizon, op de heuvel naast de boom die veel meer op de voorgrond staat. Daar waren we twee dagen geleden. En met het blote oog konden we zelfs de vulkaanrots van Radicofani onderscheiden, links van de heuvel van Montefiascone, maar veel verder op de achtergrond. Daar waren we op 16 september, dag 73, nu 6 dagen lopen geleden!

Als we door het bos verder afdalen, komen we ineens een bordje tegen met “Romeins ‘cisterna’, 3e eeuw”. Een cistern in de Romeinse tijd werd gebruikt om water in op te slaan. Vaak met het doel van drinkwater. In de cistern kon het “vuil” bezinken. Deze cistern lag midden in wat nu bos is, maar vroeger was hier waarschijnlijk meer bewoning. We konden de cistern inlopen. De foto is gemaakt terwijl we er allebei rechtop instonden. Dit is 1.800 jaar oud!

Een uur later komen we langs een oud gebouw waar 2 mannen bij zitten. We kijken en staan even stil. Ze vragen ons of we het willen komen bezichtigen. Dat zullen we dan maar doen. Het blijkt een plek te zijn waar vroeger een heel stadje stond, al in de Etruskische tijd. Zelfs de belangrijkste stad in die tijd in de wijde omgeving, inclusief Viterbo zelf. En een plek waar aartsbisschop Sigeric geslapen heeft. Het heette toen Forum Cassii, en was gelegen aan de Romeinse Via Cassia. Nu is alleen de kerk nog over. Deze stamt wel uit de 10e eeuw.

Helaas is er van binnen niet heel veel meer over. De kerk is, nadat het stadje verlaten was, als stal gebruikt. Toen is de kerk erg in verval geraakt, en ook het dak, waardoor er veel waterschade is ontstaan. Het gebouw is door de gemeente Vetralla gekocht in het jaar 2.000 en sindsdien is er nieuw dak opgezet. Ook zijn er vrijwilligers op zaterdag en zondag die als gids optreden voor bezichtigingen.

In het gebouw staat nog het altaar en zijn er resten van Fresco’s zichtbaar. Zelfs de laatste 60 jaar is er van de Fresco’s veel verdwenen. Dit zijn foto’s van een fresco, eerste een detail uit ongeveer 1960, en de tweede het geheel nu. Het detail zit links boven in de tweede foto.

Het breekt wel je hart als je dit ziet. Dat is toch voor eeuwig verloren.

Van daar af is het nog maar een klein stukje naar Vetralla. Daar wilden we de kathedraal bekijken, maar die is helaas op slot. Als we iemand vragen, vertelt ze dat hij later op de middag weer open gaat. Hij kan niet altijd meer open zijn, vanwege diefstal en vernielingen. Helaas is 2 uur wachten voor ons niet echt te doen. We lopen dan ook door naar onze accommodatie voor vanavond: een benedictijns nonnenklooster dat ruim een km buiten de stad ligt. Ze zullen vanavond ook voor ons koken. We hebben er een eigen kamer, met eigen badkamer. Dus dat is wel weer fijn.

Dag 81, 24 sep: 22.5km, 19 graden, vrij zonnig, prima wandelweer

Vetralla -

Fonte Vivola (Sutri)

Na een goede nacht, zijn we om 6:30uur op en zitten we om 7uur aan het ontbijt. Samen met de enige andere pelgrim die de nacht hier heeft doorgebracht. Dat is een jonge Italiaanse vrouw, die de afgelopen jaren in Londen en de Verenigde Staten heeft gewerkt en daardoor prima Engels spreekt. Ze is net terug in Italië. Ze sliep in Viterbo ook in hetzelfde hostel als wij. Dat was toen het eind van haar eerste dag. Ze wil doorlopen naar Rome. Dat is eigenlijk haar “thuis”, al zegt ze er meteen bij dat ze eigenlijk op dit moment niet weet waar “thuis” is. Ze weet ook niet goed wat ze wil met haar werk. Of ze verder wil met hetzelfde of weer gaan studeren en van carrière veranderen.

Dit zijn we toch al wel bij een aantal pelgrims tegengekomen waar we mee praten. Niet heel erg vaak maar we horen het toch relatief veel van mensen waar we meer contact mee krijgen. Mensen die op een punt staan in hun leven waar ze enerzijds niet verder willen op dezelfde manier, maar ook niet echt weten wat dan wel. En dan is een pelgrimstocht van een paar weken of maanden een manier om rustig na te denken.

Een beetje na half 8 zijn we op pad. Het is frisjes: 13 graden en we hebben een tweede laag aan met lange mouwen. We beginnen meteen met een klim van ongeveer 150m over een afstand van 5km. Dat gaat dus vrij langzaam, maar we krijgen het toch al snel warm en de tweede laag gaat uit. Het pad gaat eerst wat over de weg, maar we gaan al snel het bos in. Het is het begin van een mooie dag.

Na 6,5km komen we bij een banketbakker die ook brood heeft en koffie. Dat komt dus mooi uit. Tijd voor ons tweede kopje koffie. Als we daar weer vertrekken lopen we meteen tussen de hazelnoot boomgaarden.

We hebben al wel meer velden met hazelnoten gezien, maar dit is toch wel heel bijzonder. Het gaat maar door en door. Uiteindelijk lopen we 5,5km door aaneengesloten velden met hazelnoot struiken. En daarna nog steeds langs geïsoleerde velden.

Na een km of 2 tussen de hazelnoot struiken komen we ineens de volgende ruïne tegen, die midden tussen de hazelnoot struiken staat.

Dit is een zeer bijzonder monument. Het is een grafmonument uit de Romeinse tijd uit de 1e eeuw vóór(!) Christus. Hij is 16 m hoog, met een vierkante basis en een cilindrische bovenkant. De nissen aan de oppervlakte herbergden oorspronkelijk bas-reliëfs met afbeeldingen van de overledene.

In het foto-album staat ook een foto van een restant van de klokkentoren van de benedictijnenabdij "Sancta Maria in Campis" uit de 11e eeuw. Deze stond 10m van deze graf toren vandaan. Van het klooster Is verder niets over.

We lopen verder tussen de hazelnoten en komen zo bij het dorp Capranica. Daar zien we ook waarom we al die hazelnoten gezien hebben. Dit zijn de beroemde hazelnoten van Capranica. De teelt begon al in de 16e eeuw met grote percelen. Maar na de Tweede Wereldoorlog kreeg de teelt een enorme omgang en ging het zelfs zover dat de traditionele teelt van druiven (wijn) en tarwe vrijwel geheel zijn vervangen door hazelnoten.

Capranica zelf ligt op een stijle heuvelrug en heeft zijn oorsprong in 772. De Longobarden vernielden toen een dorp in de buurt en de overlevenden vluchtten naar deze heuvel omdat dit makkelijker te verdedigen was.

Als we Capranica uit zijn, gaan we al weer vrij gauw de bossen in en lopen we langs een klein beekje. Het is erg mooi.

We lopen door en als we het bos uitkomen zijn we bijna in Sutri. De oude stad ligt weer wat hoger.

Met de Via Francigena lopen we de oude stad onderlangs voorbij. En dat is wel oké. We laten het maar een keer zitten. We lopen daarna wel naar het park met resten uit de Romeinse tijd. Het eerste dat we zien zijn graftombes uitgehakt in de rotswanden. De rotswanden zijn rode tufsteen en dat is relatief makkelijk te bewerken.

Iets verderop ligt het Romeinse amfitheater. Ook heel bijzonder, want het is niet gebouwd, maar uitgehakt uit dezelfde rode tufsteen. Het is het enige bekende Romeinse amfitheater dat in zijn geheel is uitgehakt.

Op de lengte-as is een poort aan beide uiteinden. De onderste laag is een gang met 5 deuren aan elke kant van de lengte-as. Daarboven zijn de zitplaatsen nog duidelijk herkenbaar, alhoewel op sommige plekken ver afgesleten.

We slapen vannacht in een Franciscaans nonnen klooster, dat drie kilometer van de route afligt. Maar het geweldige is dat ze een ophaal en wegbreng service hebben. Al kost het ons wel een beetje moeite om via de telefoon te achterhalen waar we precies moeten zijn om opgehaald te worden, het lukt uiteindelijk wel. We hebben een luxe kamer met lakens, deken, handdoeken en een eigen badkamer. En vanavond wordt er weer voor ons gekookt!

Nog 65 km en 3 dagen te gaan naar Rome!

Day 78 - 79: Bolsena - Viterbo

(English further down)

Dag 78, 21 sep: 20.1km, 23 graden, veel regen

Bolsena - Paoletti (Montefiascone)

Gedurende de nacht gaat het onweer goed tekeer, tot vroeg in de ochtend. We zijn erg blij dat we niet in de tent slapen vannacht, met of zonder scheur in het doek. Als we opstaan is het droog en dit blijft het eerste deel van de morgen zo.

We zijn om half 8 onderweg. Het pad gaat eerst omhoog, weer de caldera rand op. Bolsena ligt aan het meer, op 350m hoogte. We gaan vandaag net wat voorbij Montefiascone, en dat ligt weer op de caldera rand, op een hoogte van 590m. Het is 17km van Bolsena naar Montefiascone en we klimmen op die afstand 490m. Het gaat dus redelijk wat op en neer, maar het is een mooi bospad dat we lopen. En het geeft ons mooie uitzichten op het meer.

Na ongeveer anderhalf uur begint het wat te druppen. We komen een groep van 5 Franse pelgrims tegen die hun poncho’s aantrekken. Wij doen ook maar onze hoes om de rugzak en onze regenjas aan. Een minuut of 5 later halen we ze we weer in terwijl ze in een schuurtje van een verlaten huis (nog steeds in het bos) staan te schuilen. Ik loop er in gedachten al voorbij, totdat Elly tegen ze zegt “une bonne idée” en erbij gaat staan. Dan ook maar even schuilen. Het gaat wel iets meer regenen, maar na een minuut of 10 klaart het wat op. Elly en ik kijken elkaar aan en besluiten weer verder te gaan. We hebben de rugzak nog niet op de rug of het gaat ineens flink tekeer. Dus nog maar niet op pad dan.

We schuilen uiteindelijk voor ongeveer 45 minuten en in die tijd komt het echt met bakken uit de hemel. Het pad verandert in een modderrivier. We zijn zeer dankbaar dat we juist op tijd bij deze schuilplek zijn gekomen en dat de Fransen ook al hadden besloten daar te schuilen, anders waren we er misschien wel voorbij gelopen.

De groep Fransen zijn op 11 augustus op de San Bernard pas begonnen. Wij waren daar op 5 augustus, dus ze zijn 6 dagen op ons ingelopen. We vertellen dat wij op 6 juli begonnen zijn. Zo komen we te praten over rustdagen. We vertellen dat we proberen na elke 5-6 dagen een rustdag te houden. Dat vinden ze een erg goed idee. Ik krijg de indruk dat zij dat niet doen. Ook zij zijn van plan om op 27 september in Rome aan te komen.

Als de regen en onweer bijna gestopt is, en de lucht weer blauwe plekken vertoont, gaan we weer onderweg. Het pad is intussen lekker modderig, maar we kunnen er nog goed op lopen. Het droge weer houdt helaas geen stand. Voordat we in Montefiascone zijn, krijgen we nog een keer een flinke bui over ons heen. Geen plek om te schuilen helaas dit keer.

We zien Montefiascone al weer van een afstand liggen. Het heeft een kathedraal met een flinke koepel, een van de grootste koepels in Italië (27m diameter). Daarmee is de koepel van veraf zichtbaar voor de wijde omgeving.

Aankomend in Montefiascone blijven we klimmen richting de oude stad. We komen langs een andere kerk, de basilica van San Flavian, van het jaar 1032. Omdat het dan net weer begint te regenen, lopen we daar naar binnen. En wat een bijzondere kerk. Er zijn erg veel, grote fresco’s te vinden hier.

Het is weer droog als we naar buiten komen en we klimmen verder naar de top van de heuvel waar Montefiascone op ligt. Hier is de kathedraal en ook de “toren van de pelgrim”. Die toren kun je beklimmen en vandaar heb je een heel mooi uitzicht. Helaas was hij vandaag gesloten.

We besloten eerst te lunchen voordat we de laatste 3km naar onze accommodatie zouden lopen. Waar de toren staat op de top van de heuvel is ook een park met banken en een prachtig uitzicht, dus waar kun je beter zitten? Toen we de helft van de lunch ophadden, werd het donker en voelden we een paar druppels. We dachten dat we maar ween ander plekje moesten zoeken. Voordat we deze gedachte goed gevormd hadden kwam het alweer mee bakken uit de hemel. Paniek! We zochten zo snel mogelijk een plek om te schuilen en doken uiteindelijk een restaurant in. Daar waren, gelukkig voor ons, geen gasten en de serveersters gaven ons wat papieren servetten om ons af te drogen. Twintig minuten later was het weer droog en toen zijn we maar naar onze accommodatie gelopen. De rest van de lunch kwam daar dan wel.

De rest van het wandelen was het gelukkig droog. Als we Montefiascone verlaten, lopen we de overige 3km op de oude Romeinse Via Cassia. De weg is nog in erg goede staat hier.

Het is bijna niet te begrijpen dat dit wegdek al 2.000 jaar oud is. Het is niet exact bekend wanneer de Via Cassia is aangelegd, maar hij wordt in 45 na Christus al genoemd. Het zou natuurlijk kunnen dat we hier over nieuwere reparaties lopen. Maar toch zeker niet nieuwer dan 500 na Christus.

We slapen vanavond bij mensen die de onderste verdieping van huis hebben omgebouwd tot een pelgrims verblijf. Ze zijn deel van een organisatie waar gastvrijheid de drijfveer is, maar waar het ook de regel is dat er samen gegeten wordt. We worden zeer vriendelijk ontvangen. We zijn de enige pelgrims die er slapen vannacht. En we zijn daarmee dus ook maar met zijn vieren voor het eten. De gastvrouw spreekt Engels en dat maakt het een stuk makkelijker. Ze vertaalt regelmatig een samenvatting voor haar man. Het eten is ook nog lekker. We liggen om 9 uur in bed en slapen snel.

We moesten overigens even wachten voor we de accommodatie in konden om 15uur. En toen werden we bezocht door Nando de huiskat. Toen onze gastheer en gastvrouw het huis kochten 7 jaar geleden, is hij als hele jonge kater aan komen lopen en gebleven. Zij zien hem als een gift die ze hebben ontvangen bij het huis.

Dag 70, 22 sep: 14.7km, bewolkt, dreigende regen, maar droog, erg heiig.

Paoletti (Montefiascone) - Viterbo

We ontbijten samen met onze gastvrouw en gastheer om 8 uur. We hebben maar weer een korte afstand vandaag en we kunnen pas om 15:30uur in onze accommodatie, dus we hebben tijd zat. En zo hoefden zij niet zo vroeg op. We vragen hen advies over een plek om te blijven in Rome, omdat we erg veel moeite hebben tot nu toe om iets te vinden. Onze gastvrouw weet ons goed advies te geven en maakt zelfs een aantal telefoongesprekken om iets voor ons te boeken. We zullen de eerste twee nachten hopelijk in een pelgrimshostel kunnen blijven (waar je niet kunt boeken) en daarna hebben we voor 5 nachten een goedkoop hotel een eindje uit het centrum, maar met een goede treinverbinding.

We zijn om half 9 weg en gaan nog een 3km verder op de Romeinse Via Cassia. Dat is een leuk stuk. Daarna wordt het een beetje saai. We lopen weer tussen de velden door en de laatste 3km door een industriegebied en daarna bebouwing.

Als we in het oude stuk van Viterbo aankomen wordt het weer interessant. We gaan door onze zoveelste stadspoort heen. Rond het oude Viterbo staat nog de hele stadsmuur. Je kunt hem op de foto goed zien aan de linkerkant. De muur is hoog, maar niet dik.

Omdat we nog vroeg zijn, het is 12:30uur, besluiten we voor een uitgebreide lunch te gaan, terwijl we wachten tot we ons hostel in kunnen. We vinden een restaurant met een zitje langs een binnentuin van wat een oud klooster lijkt te zijn. We eten erg lekker. De Italiaanse keuken bevalt ons nog steeds erg goed. En het is een prachtige plek.

We zijn om 14 uur klaar met lunchen en bezoeken nog een paar kerken. Als we in Google maps zoeken op ‘kerk’ in Viterbo, tellen we er 29 binnen de stadsmuren! Een is de kathedraal: de kerk van de Nieuwe Heilige Maria (ik weet niet waar het “nieuwe” vandaan komt). Deze kerk is uit de 11e eeuw en was een belangrijke kerk ook in het dagelijks leven van de stad. Hier werden de gemeente vergaderingen gehouden voordat er een stadhuis was. Ook Thomas van Aquino heeft hier (buiten de kerk) een preek gehouden in 1266. In de kerk zelf zijn erg mooie fresco’s.

Nadat we ons hebben ingeschreven in ons hostel, gaan we nog de naaste buurt hier bekijken. De wijk waar we in zitten is de oudste wijk van de oude stad. Daar komen we langs een kerk (de kerk van Gonfalone) die op slot is, maar er komt een meneer langs die vraagt of we binnen willen kijken en die de deur voor ons open doet. Hij is duidelijk zeer trots op “zijn” kerk. Hij legt ons uit hoe we moeten kijken. De beschildering van het plafond is ongelofelijk. Als we lopen, verandert het perspectief van het plafond mee.

Er komen nog wat meer mensen binnen. De “gids” is erg enthousiast met iedereen die binnenkomt. Ook dat is aanstekelijk.

We gaan terug naar het hostel en eten wat brood met beleg. Op onze kamer zijn we met één andere pelgrim. Zij komt uit de USA. Het is de eerste pelgrim die we zien van de USA.

Vanaf Viterbo is het nog 105km naar Rome. We komen morgen langs het 100km punt!

/ English /

Day 78, Sep 21: 20.1km, 23 degrees, lots of rain

Bolsena - Paoletti (Montefiascone)

During the night, thunderstorms are strong, until early in the morning. We are very glad not to sleep in the tent tonight, with or without a tear in the canvas. When we get up, it is dry and this remains so for the first part of the morning.

We are on the road by 7.30am. The path goes up first, up the caldera rim again. Bolsena is on the lake, at 350m altitude. Today we go just a little past Montefiascone, and that is again on the caldera rim, at an altitude of 590m. It's 17km from Bolsena to Montefiascone and we climb 490m in that distance. So it goes up and down quite a bit, but it's a nice forest path we walk. And it gives us nice views of the lake.

After about an hour and a half, it starts drizzling a bit. We meet a group of 5 French pilgrims who are putting on their ponchos. We also just put our cover on our backpack and put our raincoat on. About 5 minutes later we catch up with them as they take shelter in a shed of an abandoned house (still in the forest). I walk past them in my mind, until Elly says to them "une bonne idée" and joins them. Then we take shelter too. It starts to rain a bit more, but after about 10 minutes it clears up a bit. Elly and I look at each other and decide to continue. We have not yet put our backpacks on our backs when it suddenly starts raining heavily. So let's not go out yet.

We finally take shelter for about 45 minutes and during that time it really starts raining. The path turns into a river of mud. We are very grateful that we got to this shelter just in time and that the French had also decided to take shelter there, otherwise we might have walked past.

The group of French people only started on the San Bernard on 11 August. We were there on 5 August, so they caught up with us for 6 days. We tell them that we started on 6 July. That's how we come to talk about rest days. We tell them that we try to have a rest day after every 5-6 days. They think that is a very good idea. I get the impression that they don't. They too plan to arrive in Rome on 27 September.

When the rain and thunderstorms have almost stopped, and the sky is blue, we hit the road again. The path, meanwhile, is pretty muddy, but we can still walk well on it. Unfortunately, the dry weather does not last. Before we reach Montefiascone, we are hit by another heavy shower. No place to take shelter this time, unfortunately.

We can already see Montefiascone from a distance. It has a cathedral with a large dome, one of the largest domes in Italy (27m in diameter). This makes the dome visible from afar to the wider area.

Arriving in Montefiascone, we keep climbing towards the old town. We pass another church, the basilica of San Flavian, from the year 1032. As it is just then starting to rain again, we walk in there. And what an extraordinary church it is. There are very many, large frescoes here.

It's dry again when we come out and we climb further to the top of the hill on which Montefiascone sits. Here is the cathedral and also the "tower of the pilgrim". You can climb that tower and from there you have a very nice view. Unfortunately, it was closed today.

We decided to have lunch first before walking the last 3km to our accommodation. Where the tower is on the top of the hill is also a park with benches and great views, so where better to sit? As we finished half our lunch, it got dark and we felt a few drops. We thought we'd better find another spot. Before we had formed this thought properly, it came pouring down again. Panic! We looked for shelter as quickly as possible and finally ducked into a restaurant. There, fortunately for us, were no guests and the waitresses gave us some paper napkins to dry ourselves off. Twenty minutes later, it was dry again and then we just walked to our accommodation. The rest of lunch would happen there.

The rest of the walking was thankfully dry. Leaving Montefiascone, we walked the remaining 3km on the old Roman Via Cassia. The road is still in very good condition here.

It is almost incomprehensible that this road surface is already 2,000 years old. It is not known exactly when the Via Cassia was built, but it is mentioned as early as 45 AD. Of course, it could be that we are walking over newer repairs here. But surely no newer than 500 AD.

Tonight we sleep with people who have converted the bottom floor of their house into a pilgrims' residence. They are part of an organisation where hospitality is the driving force, but where it is also the rule to eat together. We receive a very friendly welcome. We are the only pilgrims sleeping there tonight. And so that also means there are only four of us for dinner. The hostess speaks English, which makes things a lot easier. She regularly translates a summary for her husband. The food is tasty, too. We are in bed by 9 and asleep quickly.

On a side note, we had to wait a while before we could enter the accommodation at 3pm. And then we were visited by Nando the house cat. When our hosts bought the house 7 years ago, he came and stayed as a very young male cat. They see him as a gift they received with the house.

Day 70, 22 Sep: 14.7km, cloudy, threatening rain, but dry, very hazy.

Paoletti (Montefiascone) - Viterbo

We have breakfast with our hosts at 8am. Again, we only have a short distance today and we can't get into our accommodation until 3:30pm, so we have plenty of time. And so they didn't have to get up so early. We ask them for advice on a place to stay in Rome, as we are really struggling so far to find anything. Our hostess gives us good advice and even makes some phone calls to book something for us. We will hopefully be able to stay the first two nights in a pilgrim's hostel (where you can't book) and then for five nights we have a cheap hotel a bit out of the city centre, but with a good train connection.

We are off by 8.30am and continue for another 3km on the Roman Via Cassia. That's a nice stretch. After that, it gets a bit boring. We walk between fields again and the last 3km through an industrial area and then built-up areas.

When we arrive in the old part of Viterbo, things get interesting again. We pass through yet another city gate. Around old Viterbo, the entire city wall still stands. You can see it well in the photo on the left. The wall is high, but not very thick.

Since we are still early, it is 12:30pm, we decide to go for a good lunch while we wait to get into our hostel. We find a restaurant with seating along a courtyard garden of what appears to be an old monastery. We eat very well. We still really like the Italian cuisine. And it's a beautiful place.

We finish lunch at 2pm and visit a few more churches. When we search 'church' in Viterbo in Google maps, we count 29 within the city walls! One is the cathedral: the Church of the New Holy Mary (I don’t know where the “new” comes from). This church is from the 11th century and was an important church also in the daily life of the city. Municipal meetings were held here before there was a town hall. Thomas Aquinas also preached a sermon here (outside the church) in 1266. Inside the church itself are very beautiful frescoes.

After registering at our hostel, we go to see the immediate neighbourhood here. The neighbourhood we are in is the oldest area of the old town. There, we pass a church (the church of Gonfalone) that is locked, but a gentleman comes by and asks if we want to look inside and opens the door for us. He is clearly very proud of "his" church. He explains to us how to look. The painting on the ceiling is incredible. As we walk, the perspective of the ceiling changes with us.

A few more people enter. The "guide" is very enthusiastic with everyone who enters. That too is infectious.

We go back to the hostel and eat some bread. In our room, we are with one other pilgrim. She is from the USA. It is the first pilgrim we see from the USA.

From Viterbo it is still 105km to Rome. We will pass the 100km mark tomorrow!

Day 76 - 77: San Lorenzo Nuovo - Bolsena

(Nederlands verder naar beneden)

Day 76, Sep 19: 14.1km, 26 degrees, Cloudy, later sunny

San Lorenzo Nuovo - Bolsena

Just a very short day today. It is officially only 12.5km from the centre of San Lorenzo Nuovo to Bolsena. We still have more than a kilometre to the campsite after that, but it is still very short.

We hit the road a little after 7:30am and the route takes us in a bit of a wide arc towards Bolsena. I mentioned yesterday that San Lorenzo Nuovo was in the area of the volcanic lake of Bolsena. This lake was created after the crater of the volcano collapsed. This collapse happens because the volcano's magma chamber is emptied, usually by an eruption. The "pit" that then forms is called a caldera. The volcano near Bolsena last erupted in the year 104 BC. Since then it has been dormant. The lake contains two islets created by small eruptions after the crater collapsed. The collapse hit an underground aquifer, which fills the lake, along with rain. The lake has no incoming rivers. The river Marta flows out of the lake. The lake is the largest volcanic lake in Europe, 13 by 11km, max depth 181m. For New Zealanders: Lake Taupo is 46 by 33km, max depth 186m.

The caldera is a lot bigger than the lake. San Lorenzo Nuovo is on the caldera rim. Our path this morning seemed to run largely along the caldera rim. We stayed quite high, until just before Bolsena.

Bolsena is very old. There are remains from Etruscan times, which is the time before the Romans. What we see now in the old part of Bolsena is mostly from Roman and medieval times.

Approaching the town from above, we can see the church tower and the tower of the castle rising above the trees.

We will visit the old town and the church more extensively tomorrow on our rest day. But we do have time to enjoy a coffee and something to go with it in one of the narrow streets.

We walk on to the campground and there is plenty of space there. We can choose. Apart from doing some shopping for tonight's dinner, the rest of the it is just relaxing. Tomorrow we'll do something, once the laundry is on the line.

In the evening, we're a few minutes too late for the sunset over the lake. But it still makes for a nice picture.

Day 77, 20 Sep: rest day in Bolsena, cloudy, 25 degrees, not unkind weather.

We are up at 7 am, as we want to put laundry in the washing machine early so it has as long as possible to dry. It's not very sunny today, so it will take a bit longer.

And we've also seen in the meantime that it's going to rain heavily tonight. And that's a bit of a problem with the tent. At the previous campground, we had an accident with the tent. Elly tripped over one of the lines of the tent, which unfortunately caused a tear in the fabric. We taped it up, but we're afraid it won't withstand a heavy rain anyway. So we packed up and decided to move to a pilgrim hostel in Bolsena. There are three, and the first one we try still has room. We can get in at noon. And by then the laundry is (almost) dry as well.

After we check in and have lunch, we look around the town, but the main sights are closed until 3:30pm. Lazing around then. A good activity for a rest day.

The main church in Bolsena is dedicated to Santa Christina, a martyr from the 3rd century. Catacombs have been found in Bolsena with remains of an early Christian church and the remains of a female martyr with a name similar to Christina. She was already revered by locals as a saint in the 4th century. Her feast day is 24 July.

You can visit these catacombs. They are next to the church. And the entrance is from the church itself. You first descend to the original tomb of Santa Christina.

In the back of the tomb is a hole. The story goes that this was made by two pilgrims in the 10th century, who stole some of Santa Christina's remains. The remains that are still in Bolsena are under lock and key in the Santa Christina chapel in the church itself.

Behind her original tomb is the opening to the catacombs which were an underground cemetery. They are narrow corridors, carved into the rock and on the sides of each corridor, up to 11 high, are holes made to bury people. This was an underground burial place for Christians of the time. It was already known in Roman times.

These catacombs were rediscovered in the 19th century. There is a main corridor with side corridors. Here I am standing in a side corridor.

Bolsena is also the place where a miracle is commemorated. It has to do with the celebration of the Eucharist in the Catholic Mass. In the Catholic faith, the bread and wine turn into the body and blood of Christ during Mass. In 1263, there was a priest called Peter, from Prague, who doubted whether this was really true. He went on a pilgrimage to Rome, praying to be relieved of his doubts. During his journey, he also passed through Bolsena. There he presided at a mass in church. The moment he repeated the words Jesus spoke at the Last Supper, blood began to drip from the host onto his hands and the altar. And it left a stain on the altar. Needless to say, he did not doubt anymore after that. The miracle was recognised by Pope Urban IV in 1264.

In the church in Bolsena, a separate chapel (between the church and the catacombs) is dedicated to this miracle. And here is also the actual altar on which the miracle happened.

All in all, it was very impressive and we are glad we were able to visit this.

It looks like we will be in the hostel with only one other pilgrim, a man from Latvia. He is walking from Siena to Viterbo, which is another two days. Then his time is up. We have our own room. So nice and quiet again tonight.

We booked all our accommodation up to Rome yesterday and today. If all goes as planned, we will arrive on 27 September. We booked our (overnight) train back to the Netherlands a while ago for 4 October.

/ Nederlandse /

Dag 76, 19 sep: 14.1km, 26 graden, Bewolkt, later zonnig

San Lorenzo Nuovo - Bolsena

Maar een hele korte dag vandaag. Het is officieel maar 12.5km van het centrum van San Lorenzo Nuovo naar Bolsena. Wij moeten daarna nog ruim een kilometer naar de camping, maar toch nog steeds erg kort.

We zijn iets na 7:30uur op pad en de route brengt ons een beetje in een grote boog richting Bolsena. Ik zei gisteren al iets over het feit dat San Lorenzo Nuovo in het gebied lag van het vulkaanmeer van Bolsena. Dit meer is ontstaan nadat de krater van de vulkaan is ingestort. Dit instorten gebeurt omdat de magmakamer van de vulkaan is leeggeraakt, meestal door een eruptie. De “kuil” die dan ontstaat heet een caldera. De vulkaan bij Bolsena is voor het laatste uitgebarsten in het jaar 104 vóór Christus. Sindsdien is hij slapend. In het meer zitten twee eilandjes die zijn ontstaan door kleine uitbarstingen na het ineenstorten van de krater. Bij het ineenstorten is een ondergrondse waterlaag geraakt en die vult het meer, samen met regen. Het meer heeft geen inkomende rivieren. De rivier de Marta stroomt uit het meer. Het meer is het grootste vulkaanmeer van Europa, 13 bij 11km, max diepte 181m. Voor de Nieuw Zeelanders: Lake Taupo is 46 bij 33km, max diepte 186m.

De caldera is een stuk groter dan het meer. San Lorenzo Nuovo ligt op de caldera rand. Ons pad vanochtend leek ook voor een groot deel langs de caldera rand te lopen. We bleven vrij hoog, tot vlak voor Bolsena.

Bolsena is erg oud. Er zijn resten uit de Etruskische tijd, dat is de tijd van voor de Romeinen. Wat we nu zien in het oude deel van Bolsena is meest uit de Romeinse tijd en de middeleeuwen.

Als we het stadje van boven naderen, zien we de kerktoren en de toren van het kasteel boven de bomen uitsteken.

We zullen de oude stad en de kerk morgen op onze rustdag wat uitgebreider bezoeken. We genieten al wel vast van een koffie met iets erbij in een van de smalle straatjes.

We lopen door naar de camping en daar is genoeg plek. We kunnen kiezen. Afgezien van een paar boodschappen doen voor het eten van vanavond, is het verder lekker relaxen. Morgen gaan we wel wat doen, als de was eenmaal aan de lijn hangt.

‘s Avonds zijn we net te laat voor de zonsondergang over het meer. Maar het geeft toch nog wel een aardig plaatje.

Dag 77, 20 sep: rustdag in Bolsena, bewolkt, 25 graden, geen onaardig weer.

We zijn op om 7 uur, want we willen vroeg de was in de wasmachine doen, zodat het zo lang mogelijk tijd heeft om te drogen. Het is niet erg zonnig vandaag, dus het zal wat langer duren.

En we hebben intussen ook gezien dat het vannacht nog flink gaat regenen. En dat is een beetje een probleem met de tent. Op de vorige camping hebben we een ongeluk gehad met de tent. Elly is over een van de lijnen van de tent gestruikeld en heeft daarmee helaas een scheur in de tent getrokken. We hebben hem met tape dicht geplakt, maar we zijn bang dat hij een hevige regenbui toch niet zal weerstaan. Dus we hebben de boel ingepakt en besloten naar een pelgrimshostel in Bolsena te verhuizen. Er zijn er drie, en de eerste die we proberen heeft nog plaats. We kunnen er om 12 uur terecht. En tegen die tijd is de was ook (bijna) droog.

Nadat we zijn ingecheckt en geluncht hebben kijken we wat rond in het stadje, maar de belangrijkste bezienswaardigheden zijn dicht tot 15:30uur. Even luieren dan maar. Een goede activiteit voor een rustdag.

De belangrijkste kerk in Bolsena is gewijd aan Santa Christina, een martelaar uit de 3e eeuw. In Bolsena zijn catacomben gevonden met resten van een vroege Christelijke kerk en de resten van een vrouwelijke martelaar met een naam lijkend op Christina. Ze werd door de plaatselijke bevolking al vereerd als een heilige in de 4e eeuw. Haar feestdag is 24 juli.

Deze catacomben kun je bezoeken. Ze liggen naast de kerk. En de ingang is vanuit de kerk zelf. Je daalt eerst af naar het oorspronkelijke graf van Santa Christina.

In de achterkant van het graf zit een gat. Het verhaal gaat dat dit is gemaakt door twee pelgrims in de 10e eeuw, die een deel van de resten van Santa Christina hebben gestolen. De resten die nog in Bolsena zijn, liggen achter slot en grendel in de Santa Christina kapel in de kerk zelf.

Achter haar oorspronkelijke graf is de opening naar de catacomben als ondergrondse begraafplaats. Het zijn smalle gangen, uitgehakt in de rotsen en aan de zijkanten van elke gang zijn, tot wel elf hoog, grafvormige gaten gemaakt om mensen te begraven. Dit was een ondergrondse begraafplaats voor de christenen uit die tijd. Ze was al bekend in de Romeinse tijd.

Deze catacomben zijn in de 19e eeuw herontdekt. Er is een hoofd gang met zijgangen. Hier sta ik in een zijgang.

Bolsena is ook de plaats waar een wonder wordt herdacht. Het heeft te maken met de eucharistie viering in de katholieke mis. In het katholieke geloof verandert het brood en de wijn tijdens de mis in het lichaam en bloed van Christus. In 1263 was er een priester genaamd Peter, uit Praag, die twijfelde of dit wel echt waar was. Hij ging op pelgrimstocht naar Rome, en bad om van zijn twijfels verlost te worden. Tijdens zijn tocht kwam hij ook door Bolsena. Daar ging hij voor in een mis in de kerk. Op het moment dat hij de woorden herhaalde die Jezus uitsprak tijdens het laatste avondmaal, begon er bloed vanuit de hostie op zijn handen en het altaar te druppelen. En het liet een vlek achter op het altaar. Uiteraard twijfelde hij daarna niet meer. Het wonder werd door paus Urbanus IV erkend in 1264.

In de kerk in Bolsena is een aparte kapel (tussen de kerk en de catacomben) gewijd aan dit wonder. En hier staat ook het eigenlijke altaar waarop het wonder is gebeurd.

Alles bij elkaar zeer indrukwekkend en we zijn blij dat we dit hebben kunnen bezoeken.

Het lijkt alsof we in de hostel maar met één andere pelgrim zullen zijn, een man uit Latvia. Hij loopt van Siena naar Viterbo, dat is nog twee dagen. Dan is zijn tijd om. Wij hebben onze eigen kamer. Dus weer lekker rustig vannacht.

We hebben gisteren en vandaag al onze accommodatie tot aan Rome geboekt. Als het goed gaat komen we op 27 september aan. Onze (nacht)trein terug naar Nederland hebben we een tijdje geleden al geboekt voor 4 oktober.

Day 74 - 75: Radicofani - San Lorenzo Nuovo

(English further down)

Dag 74, 17 sep: 25.7km, 27 graden, zonnig, met lage bewolking, lekkere temperatuur

Radicofani - Proceno

We lopen, na ontbijt, om 7:45 uur Radicofani uit. De eerste 10km vandaag is het afdalen. Radicofani ligt op een hoogte van 814m, en we moeten afdalen naar 300. Deze afdaling loopt bijna helemaal via de “oude” Via Cassia.

De naam “Via Cassia” komt van een oude Romeinse weg, die Florence verbond met Rome. De huidige weg tussen Florence en Rome is naar deze weg genoemd, al volgt hij niet (helemaal) dezelfde route. De Romeinse weg ging bijv. miet via Siena, terwijl de nieuwe weg dat wel doet. Ongetwijfeld is er toch veel van het traject hetzelfde. Deze nieuwe Via Cassia is officieel de SS 2: de Strada Statale 2 (staatsweg no 2). Het is een tweebaans weg voorzover wij hem tot nu toe gezien hebben, maar, misschien daardoor, erg druk.

En blijkbaar is er dus zo hier en daar ook nog een “ex” Via Cassia, waar ik vermoed een oudere versie van de SS 2 gelopen heeft. Wij lopen dus op deze laatste. Het is een vrij brede, onverharde weg, fijn grint en zand. Her en der komen de kasseien er nog doorheen. Of dat nog resten zijn van de oude Romeinse weg, dat weet ik niet, het zou goed kunnen van niet.

Terwijl we afdalen zitten we, omdat we vrij hoog begonnen, boven de laaghangende bewolking die in het dal hangt. Een erg mooi gezicht.

Als we na 5km terugkijken naar Radicofani, zien we het nog duidelijk liggen.

Van deze kant af is het dorp zelf goed te zien. Net als de rots waarop het kasteel staat. Interssant om te bedenken dat dit een vulkaan is geweest.

We blijven dit zien gedurende onze hele wandeling vandaag. Zelfs vanaf het balkon van onze accommodatie kunnen we de rots en zijn toren nog duidelijk zien. Zelfs na 25km wandelen!

Na 10km gaan we van de oude Via Cassia af. De officiële route gaat vanaf daar 10km verder over de nieuwe Via Cassia. Maar er is ook een langere variant die wat meer over de heuvels gaat. Die hebben wij gekozen. Omdat het langer is lopen we niet naar hetzelfde eindpunt. Maar we stoppen wat eerder hier in Proceno.

We komen langs een plek waar een rustpunt gemaakt is (tafel, bank en water) en daar staat ook het volgende bord:

Het vertelt hoe in 1505 paus Julius II aan kanunnik Peter von Sertenstein de opdracht had gegeven om 200 Zwitserse soldaten naar Rome te leiden met hun kapitein Kaspar von Silenen om de pauselijke paleizen te beschermen. Op 22 januari 1506 kwamen ze Rome binnen en werden ze gezegend door de Paus op het St-Pietersplein. Ze begonnen nog dezelfde dag aan hun taak. En zo is de Zwitserse garde geboren.

Op 7 april 2006 begon een groep aan een mars van 723 km ter ere van de 500e verjaardag hiervan en ze bereikten Rome op 4 mei, 27 dagen later. Ze liepen voor een groot deel over de Via Francigena. Het punt waar wij ons rustpunt hadden was op 27 april, de 21e dag, na 581km.

Na ongeveer 15 km verlaten we ook Toscane en komen we in de Lazio regio. Misschien herinner je je nog de “poort” voor de ingang van Toscane op de Passo Della Cisa, dag 56. Er is hier ook een poort voor Lazio, al komen we die pas tegen als we al een tijdje in Lazio zijn.

Als we aankomen in Proceno, is het ongeveer 13:30uur. We kunnen officieel pas om 16 uur de accommodatie in. Maar tegenover het hostel is een café/restaurant en de eigenaresse zit buiten, het is zeer rustig. Ze belt onze gastheer en die komt even later aanrijden om ons binnen te laten; erg aardig.

Het hostel is het oude Palazzo (= paleis) Sforza. Een enorme villa gebouwd door de familie Sforzain de 15e eeuw. Het is intussen aan het dorp geschonken. Een klein stukje is als hostel ingericht. Er is een kamer met 4 bedden.

Proceno ligt weer op een rotsige heuvel. Met steile wanden, op een hoogte van 400m. Het dorp bestaat zo ongeveer uit 2 parallelle straten. Vanaf het terras van het palazzo hebben we, afgezien van nog steeds Radicofani, een aardig uitzicht op het dorp zelf. Met de kerk uit de 13e eeuw en het kasteel uit het eind van de 11e eeuw. Het kasteel is sindsdien sterk gerenoveerd en is nu in privé eigendom. Voor wat meer foto’s van Proceno zie het foto-album.

We zijn erg blij dat we dit alternatief gekozen hebben. Het waren onderweg erg mooie uitzichten, het is een leuk dorp waar we zijn en het is heel rustig, met maar een enkele toerist.

Dag 75, 18 sep: 17.0km, 25 graden, zonnig, lekkere temperatuur

Proceno - San Lorenzo Nuovo

Het is een vrij korte wandeling vandaag. Het café tegenover het hostel gaat officieel pas om half 8 open, maar met onze korte dag is dus niet echt een probleem. We waren vannacht maar met zijn tweeën in het hostel en slapen lekker. We zijn wel te vroeg wakker, maar het hostel is toch al open om 7:20 uur en zo zijn we om 7:45 uur op pad.

We dalen steil af in het begin, van de heuvel waar Proceno op ligt en dan nog verder richting Aquapendente. Het loopt lekker. Een paar kilometer voor Aquapendente mogen we weer klimmen, want Aquapendente ligt op 420m hoogte, vergelijkbaar met Proceno. Aquapendente is het normale eindpunt voor de etappe van gisteren, vanaf Radicofani.

De stad wordt voor het eerst genoemd in een document uit de 9e eeuw. De naam “Aquapendente” komt voor het eerst voor een document van 964. Het betekent “hangend water” en is gerelateerd aan een aantal kleiner watervallen die de rivier de Paglia in stromen in dit gebied.

Aquapendente als stad valt ons een beetje tegen. Het ademt niet erg de sfeer van een oude stad zoals we dat intussen gewend zijn. Het was voor de oude Via Francigena een belangrijk punt met een groot “ziekenhuis”. En er is nog steeds een regionaal ziekenhuis. Tegenover het ziekenhuis is de kerk van “San Francesco en het Ziekenhuis”.

In de kerk staat een mooie reeks houten beelden van de 11 apostelen (zonder Judas) en Paulus.

Als we de stad verlaten moeten we nog 10.5 km met een langzame stijging van 100m. Dit deel van het pad vandaag doet me erg denken aan noord Frankrijk. Met licht rollende heuvels met akkers. De boeren zijn druk bezig op het land. Er wordt gepoogd, geëgaliseerd, en zelfs geoogst: zonnebloemen. Maar voor ons pelgrims is het een beetje saai.

Rond half 1 lopen we San Lorenzo Nuovo binnen. Er is hier geen pelgrims hostel. We hebben een pelgrims vriendelijke B&B geboekt.

San Lorenzo lag al op de Romeinse Via Cassia en ligt nog steeds op de nieuwe Via Cassia. Het ligt in het gebied van het vulkaanmeer van Bolsena, waar we morgen komen, en ik dan meer over zal vertellen. Zoals de naam al zegt, is San Lorenzo Nuovo het “nieuwe” San Lorenzo. Het oude San Lorenzo lag dichter bij het meer, en lager. Dat gebied was niet erg gezond, het was moerassig en er waren veel muggen en malaria. Tegenwoordig is het allemaal landbouwgrond. Op 3 juni 1772 gaf Paus Clement XIV opdracht aan architect Francesco Navone om een nieuwe “ideale” stad te ontwerpen volgens de beste kennis van die tijd, op een plek hoger in de heuvels. Het nieuwe San Lorenzo ligt op de rand van de caldeira die hoort bij de vulkaan van het meer van Bolsena. Het hele oude San Lorenzo is toen verplaatst naar het nieuwe. En zelfs de Via Cassia werd omgeleid zodat ze nu door het nieuwe San Lorenzo liep in plaats van het oude.

Als we na de lunch het dorp in lopen, zien we het meer liggen.

Het lijkt dicht bij en dat is het ook wel. Morgen is het maar ruim 12 kilometer. Dat is wel lekker, want ons lichaam begint moe te worden en kan de rustdag wel gebruiken die we in Bolsena gepland hebben. We zullen dan 9 dagen achter elkaar gelopen hebben.

/ English /

Day 74, Sep 17: 25.7km, 27 degrees, sunny, with low clouds, nice temperature

Radicofani - Proceno

We walk, after breakfast, out of Radicofani at 7:45am. The first 10km today is downhill. Radicofani is at an altitude of 814m, and we have to descend to 300. This descent is almost entirely via the "old" Via Cassia.

The name "Via Cassia" comes from an ancient Roman road, which connected Florence to Rome. The current road between Florence and Rome is named after this road, although it does not follow (entirely) the same route. For instance, the Roman road did not go via Siena, while the new road does. No doubt much of the route is the same anyway. This new Via Cassia is officially the SS 2: the Strada Statale 2 (state road no 2). It is a two-lane road as far as we have seen it so far, but, perhaps because of this, very busy.

And so apparently there is also an "ex" Via Cassia here and there, where I suspect an older version of the SS 2 ran. We walk on the ex Via Cassia. It is a fairly wide, unpaved road, fine gravel and sand. Here and there the cobblestones still come through. Whether these are remnants of the old Roman road, I don't know, it could well be that they are not.

As we descend, because we started quite high, we are above the low-hanging clouds in the valley. A very pretty sight.

Looking back towards Radicofani after 5km, we can still see it clearly.

From this side, the village itself is easy to see. As is the rock on which the castle stands. Interesting to think that this was a volcano.

We keep seeing this throughout our walk today. Even from the balcony of our accommodation, we can still clearly see the rock and its tower. Even after 25km of walking!

After 10km, we turn off the old Via Cassia. The official route continues from there for 10km on the new Via Cassia. But there is also a longer variant that goes a bit more over the hills. We chose that one. Because it's longer we don't walk to the same end point. But we stop a bit earlier here in Proceno.

We pass a place where a resting place has been made (table, bench and water) and there is also the following sign:

It tells how in 1505 Pope Julius II had ordered Canon Peter von Sertenstein to lead 200 Swiss soldiers to Rome with their captain Kaspar von Silenen to protect the papal palaces. On 22 January 1506, they entered Rome and were blessed by the Pope in St Peter's Square. They began their task the same day. And so the Swiss Guard was born.

On 7 April 2006, a group began a 723-km march in honour of its 500th anniversary and they reached Rome on 4 May, 27 days later. They walked largely along the Via Francigena. The point where we had our rest point was on 27 April, the 21st day, after 581km.

After about 15km, we also left Tuscany and entered the Lazio region. You might remember the "gate" for the entrance to Tuscany on the Passo Della Cisa, day 56. There is also a gate for Lazio here, although we don't encounter it until we have been in Lazio for a while.

When we arrive in Proceno, it is about 1:30pm. We can officially only get into the accommodation at 4pm. But opposite the hostel is a café/restaurant and the owner is sitting outside, it is very quiet. She calls our host and he arrives a little later to let us in; very nice.

The hostel is the old Palazzo (= palace) Sforza, a huge villa built by the Sforza family in the 15th century. It has since been donated to the village. A small part has been converted into a hostel. There is a room with 4 beds.

Proceno is again on a rocky hill. With steep sides, at an altitude of 400m. The village pretty much consists of 2 parallel streets. From the balcony of the palazzo, apart from still Radicofani, we have a nice view of the village itself. With its 13th-century church and late-11th-century castle. The castle has since been greatly renovated and is now privately owned. For some more photos of Proceno, see the photo album.

We are very glad we chose this alternative. There were very nice views along the way, it is a nice village where we are and it is very quiet, with only the occasional tourist.

Day 75, 18 Sep: 17.0km, 25 degrees, sunny, nice temperature

Proceno - San Lorenzo Nuovo

It's a fairly short walk today. The café opposite the hostel doesn't officially open until 7.30am, but with our short day that's not really a problem. There were only two of us in the hostel last night and we sleep well. We do wake up too early, but the hostel opens at 7:20 anyway and so we are on the road by 7:45.

We descend steeply at the beginning, from the hill on which Proceno is situated and then even further towards Aquapendente. It is a nice walk. A few kilometres before Aquapendente we get to climb again, as Aquapendente is at an altitude of 420m, similar to Proceno. Aquapendente is the normal terminus for yesterday's stage from Radicofani.

The town is first mentioned in a document from the 9th century. The name "Aquapendente" first appears in a document of 964. It means "hanging water" and is related to a number of smaller waterfalls flowing into the Paglia River in this area.

Aquapendente as a town disappoints us a little. It does not breathe very much the atmosphere of an old town as we are used to by now. For the old Via Francigena, it was an important point with a large "hospital". And there is still a regional hospital there. Opposite the hospital is the church of "San Francesco and the Hospital".

Inside the church is a beautiful set of wooden statues of the 11 apostles (without Judas) and Paul.

Leaving the town, we still have 10.5km to go with a slow ascent of 100m in total. This part of the trail today reminds me very much of northern France. With slightly rolling hills with fields. Farmers are busy in the fields. There is tilling, levelling, and even harvesting: sunflowers. But for us pilgrims, it's a bit dull.

Around half past one, we walk into San Lorenzo Nuovo. There is no pilgrims' hostel here. We booked a room at a pilgrim-friendly B&B.

San Lorenzo was already on the Roman Via Cassia and is still on the new Via Cassia. It is in the area of the volcanic lake of Bolsena, which we will visit tomorrow, and of which I will tell more about then. As the name suggests, San Lorenzo Nuovo is the "new" San Lorenzo. The old San Lorenzo was closer to the lake, and lower. That area was not very healthy, it was swampy and there were many mosquitoes and malaria. Nowadays it is all agricultural. On 3 June 1772, Pope Clement XIV commissioned architect Francesco Navone to design a new "ideal" city according to the best knowledge of the time, in a place higher up in the hills. The new San Lorenzo lies on the edge of the caldeira belonging to the volcano of Lake Bolsena. The entire old San Lorenzo was then moved to the new one. And even the Via Cassia was rerouted so that it ran through the new San Lorenzo instead of the old one.

Walking into the village after lunch, we see the lake.

It seems close and it is. Tomorrow it is only just over 12 kilometres. Which is nice, because our bodies are starting to get tired and can use the rest day we have planned in Bolsena. We will then have walked 9 days in a row.

Day 72 - 73: San Quirico d’Orcia - Radicofani

(Nederlands verder naar beneden)

Day 72, 15 Sep: 18.0km, 26 degrees, foggy in the morning, then sunshine and quite warm

San Quirico d'Orcia - Gallina

A short day today. The day's stage in the guidebook is 32.8km, and we thought that was pretty long. Especially since you also have to climb over 1,100m on the way over that distance. We therefore cut the distance into two. We sleep in a pilgrims' hostel in Gallina, which is a bit off the track, but not too much. The rest of the pilgrims we slept in the dormitory with last night (6 others), will all do the long distance.

The route today is almost entirely on white roads and goes up and down quite a bit. We climb a total of 472m today. And Gallina is 100m lower than San Quirico.

The climbing is not very steep and it is a nice walk.

As we leave the town, we pass a small 12th-century church. The special thing about this church is that a lot of it is still original. For instance, the front with the clock is still the original one. Unfortunately, the church is locked.

In the morning it is very foggy, which gives very special views. In the middle of the photo here, you can just see something peeking through the fog.

A little later, it is a bit more visible.

The first village we encounter is Bagno Vignoni. This is a village where there is a thermal bath that has been visited since ancient times (already by the Romans). Before we get there, we see it below us, with the other village we saw earlier above it. It turns out to be a village we also have to go to: Castiglione d'Orcia. Not all the way to the top fortunately, but almost.

In Bagno Vignoni, at the café there, we meet two Dutch people again: the Dutch woman we've been running into every now and then for a while now. She slept somewhere else last night. She's going to the same place as us tonight. That's nice. And the Dutch man who was in our room last night is also there. He should slowly start to hurry up. And he says so himself. It's nice to see people a few times. Then you start to know them a little bit. And talking to Dutch people is of course a lot easier than talking to French and Italian people.

We climb up and get closer to what seemed to be a castle from afar. It's a bit better to see now.

We walk past it at the bottom, and then on again. Again descending and ascending until we are at an altitude of 430m. And there we have a 360-degree view. It's very beautiful. I think that's one of the great things about Tuscany. The mountains here are not incredibly high, but it goes up and down quite a bit and therefore you often have very nice views.

We also look back at Castiglione d'Orcia and only then see clearly that there is also a whole village attached to the fortress.

A little later it's then off to our hostel for tonight. When we get there, we find that a young woman is sitting there whom we also met in Gambassi Terme (day 65). The Frenchwoman who works in the Netherlands. She is having a rest day here. She was one of the two who slept in the same room with Elly and me. She told me they had found the pair of socks I had lost. But she didn't have them with her.

Gallina is a nice place again. A very small village. Without a shop, but with a restaurant a few 100m away, where we can order food to take away tonight. That's all we need.

Tomorrow a day of about 17 km, with also some 700m of climbing. It ends with a 400m climb. It looks like a Tour de France mountain stage. But we'll get there.

Day 73, 16 Sep: 16.9km, 21 degrees, light rain and sunshine

Gallina - Radicofani

We walk the second part of the stage to Radicofani today. First, we descend a little further. Even before we are a kilometre on the road, we see a rainbow and a little later it starts to rain lightly where we are too.

We pick up the route again, having left it yesterday to go to our accommodation. From there it is mostly a slight ascent, with occasional dips. After a few kilometres, we come across the Chiesa di San Pellegrino.

You wouldn't know it now, but a large hostel stood on this spot in 990, when Archbishop Sigeric of Canterbury wrote down the route. It was an important resting and overnight point on the Via Francigena. Sigeric himself spent the night here. The little church has now become a barn for the farm next door.

We descend a bit and then climb again. We keep going towards what we saw yesterday: a hill with a big tower on top. We thought yesterday that this could well be Radicofani, as it was at the right altitude and with the tower clearly supposed to be an important place. Indeed, it later turns out to be. The tower is part of the fortress of Radicofani.

The climb is gradual and not too bad in the end. We don't have to go all the way to the tower either. The village itself is about 50m lower, and that's where our accommodation for tonight is: a pilgrims' hostel with 16 beds.

We get there at 11:30am and are lucky. The hostel doesn't actually open until 2pm, but someone is still finalising the cleaning and we are allowed in anyway. We can shower and then have lunch.

After lunch, we go to see the fort. That's another 1km walk and 50m extra climb. But it's worth the effort. There is a lot of information put out. It is a kind of open-air museum. The castle dates back to the late 10th century. It was bought by an abbot in 978. In 1153, Pope Adrian IV enlarged and fortified it because of its strategic position on the Via Francigena. In 1411, Siena managed to capture the fortress from the then pope and Siena fortified it further. In the war between Siena and Florence, it was Siena's last stronghold to hold out, but in 1559 Siena surrendered there too. In 1753, the fortress was abandoned after being badly damaged by arson in the powder room. From 1989, money has been available to restore the fort. As a result, it is now a nice museum. I have put some photos in the album.

The rock on which the fort stands is a truncated lava column of a volcano. This column has a diameter of 400m and is 100m high. It was formed 1.3 million years ago. From atop the tower, we have a nice view of the village itself.

When we return, it is after 2pm and the hostel is filling up nicely. There is a queue for the single shower. There is also only one toilet. That could get a little tense every now and then. The two women we were in the hostel with last night (Dutch and French) are in the other hostel in town. The Italian who was also there last night does stay here.

A little later, the man we saw some time ago who had caught sunstroke also comes in. He is back to his old self. That's very good to see.

And also the two French men we met at the hostel a few days ago who had already walked about 2,000 km are here tonight and are in the room with us. A reunion of old acquaintances!

/ Nederlands /

Dag 72, 15 sep: 18.0km, 26 graden, mistig ‘s ochtends, daarna zon en vrij warm

San Quirico d’Orcia - Gallina

Een korte dag vandaag. De dagetappe in de gids is 32.8km, en dat vonden we toch wel erg lang. Zeker omdat je onderweg over die afstand ook nog eens ruim 1.100m moet klimmen. Daarom hebben wij de afstand in tweeën geknipt. We slapen in een pelgrims hostel in Gallina, dat is wel een beetje buiten de route, maar het valt erg mee. De rest van de pelgrims waar we afgelopen nacht mee op de slaapzaal lagen (6 anderen), gaan allemaal wel de lange afstand doen.

De route vandaag loopt bijna volledig over de witte wegen en gaat flink op en neer. We stijgen vandaag een totaal van 472m. En Gallina ligt 100m lager dan San Quirico.

Het klimmen is niet erg stijl en het loopt lekker.

Terwijl we het stadje uitlopen komen we nog langs een kerkje uit de 12e eeuw. Het bijzondere van deze kerk is dat er nog heel veel oorspronkelijk is. Zo is de voorkant met de klok nog de oorspronkelijke. De kerk is helaas op slot.

‘s Ochtends is het erg mistig en dat geeft heel bijzondere uitzichten. In het midden van de foto hier zie je door de mist heen nog net iets staan.

Wat later is het wat beter zichtbaar.

Het eerste dorp dat we tegenkomen is Bagno Vignoni. Dit is een dorp waar er een thermaal bad is dat al van oudsher (al door de Romeinen) bezocht werd. Voordat we daar aankomen zien we het onder ons liggen, met het andere dorp dat we eerder zagen erboven. Het blijkt een dorp te zijn waar we ook naar toe moeten: Castiglione d’Orcia. Niet helemaal tot de top gelukkig, maar wel bijna.

In Bagno Vignoni komen we bij het café daar weer twee Nederlanders tegen: de Nederlandse vrouw die we al een tijdje zo nu en dan tegen komen. Zij sliep vannacht ergens anders. Ze gaat vanavond naar dezelfde plek als wij. Dat is leuk. En ook de Nederlandse man die vannacht bij ons op de kamer lag zit daar. Die moet langzamerhand gaan opschieten. En dat zegt hij zelf ook. Het is wel leuk om mensen een paar keer te zien. Dan begin je ze een klein beetje te kennen. En met Nederlanders praat het natuurlijk een stuk makkelijker dan met Fransen en Italianen.

We klimmen naar boven en komen dichter in de buurt van wat een kasteel leek te zijn vanuit de verte. Het is wat beter te zien nu.

We lopen er aan de onderkant langs, en dan weer verder. Opnieuw dalen en stijgen totdat we op een hoogte zitten van 430m. En daar hebben we een uitzicht van 360 graden. Het is erg mooi. Dat is denk ik een van de mooie dingen van Toscane. De bergen zijn hier niet ontzettend hoog, maar het gaat flink op en neer en daardoor heb je vaak heel mooie uitzichten.

We kijken ook weer terug op Castiglione d’Orcia en zien dan pas goed dat er aan het fort ook nog een heel dorp vastzit.

Even later is het dan afslaan naar ons hostel voor vanavond. Als we daar aankomen blijkt dat daar een jonge vrouw zit die we ook in Gambassi Terme (dag 65) zijn tegengekomen. De Française die in Nederland werkt. Zij heeft hier een rustdag. Zij was een van de twee die bij Elly en mij op dezelfde kamer sliepen. Ze vertelde dat ze het paar sokken hadden gevonden dat ik kwijt was geraakt. Maar ze had ze niet bij zich.

Gallina is weer een leuke plek. Een heel klein dorp. Zonder winkel, maar met een restaurant een paar 100m verderop, waar we eten kunnen bestellen om af te halen vanavond. Dat is alles wat we nodig hebben.

Morgen een dag van een km of 17. Met ook nog zo’n 700m klimmen. Het eindigt met een 400m klim. Het lijkt wel een Tour de France bergetappe. Maar we komen er wel.

Dag 73, 16 sep: 16.9km, 21 graden, lichte regen en zon

Gallina - Radicofani

We lopen het tweede deel van de etappe naar Radicofani vandaag. We dalen eerst nog wat verder af. Nog voordat we een kilometer onderweg zijn zien we een regenboog en even later begint het ook bij ons licht te regenen.

We pakken de route weer op, nadat we die gisteren verlaten hadden om naar onze accommodatie te gaan. Vanaf daar is het meest een lichte stijging, met zo nu en dan een dipje. Na een paar kilometer komen we de Chiesa di San Pellegrino tegen.

Je zou het nu niet meer zeggen, maar op deze plek stond in 990, toen aartsbisschop Sigeric van Canterbury de route noteerde, een groot hostel. Het was een belangrijk rust en overnachting punt op de Via Francigena. Sigeric heeft hier zelf ook overnacht. Het kerkje is nu een schuur geworden voor de boerderij die er naast staat.

We dalen wat af en dan klimmen we weer. We blijven gaan in de richting van wat we gisteren al zagen liggen: een heuvel met een grote toren erop. We dachten gisteren al dat dit wel eens Radicofani zou kunnen zijn, omdat het op de goede hoogte lag en met de toren duidelijk een belangrijke plaats zou moeten zijn. Het blijkt later ook inderdaad zou te zijn. De toren is onderdeel van het fort van Radicofani.

De klim gaat geleidelijk en valt uiteindelijk best mee. We hoeven ook niet helemaal tot bij de toren. Het dorpje zelf ligt zo’n 50m lager, en daar is onze accommodatie voor vanavond: een pelgrims hostel met 16 bedden.

We zijn er om 11:30 uur en hebben geluk. Het hostel gaat eigenlijk pas om 14 uur open, maar er is nog iemand de laatste hand aan het leggen aan de schoonmaak en we mogen toch al naar binnen. We kunnen douchen en dan lunchen.

Na de lunch gaan we het fort bekijken. Dat is nog weer 1 km lopen en 50m extra klimmen. Maar het is de moeite waard. Er is veel informatie aangebracht. Het is een soort openluchtmuseum. Het kasteel stamt al uit eind 10e eeuw. Het werd door een abt gekocht in 978. In 1153 vergrootte en versterkte Paus Adrianus IV het, omdat het zo’n strategische positie had op de Via Francigena. In 1411 wist Siena het fort te veroveren van de toenmalige paus en Siena versterkte het verder. In de oorlog tussen Siena en Florence was het het laatste bolwerk van Siena dat nog stand hield, maar in 1559 gaf Siena zich daar ook over. In 1753 werd het fort verlaten nadat het zwaar beschadigd was door brandstichting in de kruitkamer. Vanaf 1989 is er geld beschikbaar voor herstel van het fort. Hierdoor is het nu een fraai museum. Ik heb wat foto’s in het album gezet.

De rots waar het fort op staat is een afgeknotte lavakolom van een vulkaan. Deze kolom heeft een diameter van 400m en is 100m hoog. Hij is 1,3 miljoen jaar geleden gevormd. Van bovenop de toren hebben we een mooi uitzicht op het dorp zelf.

Als we terugkomen is het na 14 uur en is het hostel aardig vol aan het lopen. Er is een rij voor de ene douche. Er is ook maar een wc. Dat kon zo nu en dan nog wel eens een beetje spannend worden. De twee vrouwen waar we gisteravond mee in het hostel zaten (Nederlandse en Française) zitten in het andere hostel dat er hier is. De Italiaan die er ook bij was gisteravond zit wel hier.

Wat later komt ook de man binnen die we alweer een tijdje geleden gezien hebben en die een zonnesteek had opgelopen. Hij is weer helemaal de oude. Dat is erg goed om te zien.

En ook de twee Franse mannen die we een paar dagen geleden in het hostel tegenkwamen en al ongeveer 2.000 km hadden gelopen zijn vanavond hier en liggen bij ons op de kamer. Een herontmoeting van oude bekenden!

Day 70 - 71: Siena - San Quirico d’Orcia

(English further down)

Dag 70, 13 sep: 25.4km, 26 graden, bewolkt, paar regendruppels

Siena - Ponte d’Arbia

Alweer een lekkere dag vandaag, zelfs met de wat langere afstand. We waren weer om 6:00 uur op, zodat we om 6:30 uur buiten stonden en om 6:35 in het café zaten voor ons ontbijt. Dat klinkt vast bekend onderhand. :-)

Gisteravond waren we nog even naar buiten gelopen om te kijken naar Siena in het donker. We zaten met de accommodatie wat buiten het echte centrum en tegelijkertijd redelijk hoog. Dat gaf ons een mooi zicht.

We liepen door de Porta Romana de stad uit op de Via Roma (de Rome weg). We hebben al erg vaak op een “Via Roma” gelopen, in menig dorp en stadje. Dat komt natuurlijk ook wel omdat we naar Rome op weg zijn en de Via Roma in al die stadjes meestal een weg is naar het zuiden.

We lopen de laatste 3-4 dagen al steeds veel over een heuvelrug, en dat is vandaag niet anders, zeker de eerste 10 km. En daarmee zitten we dus wat hoger, boven het dal, met regelmatig mooie uitzichten. Vandaag betekende dat ook mooie terugblikken op Siena. Hier is een van de betere. Je herkent goed de super hoge toren op het grote plein en de toren bij de kathedraal.

We waren na een kleine twee uur wel aan onze tweede koffie toe en we hadden geluk. We kwamen vandaag niet veel dorpjes door, maar er was hier net op tijd een café. En ze hadden er ook nog wel iets lekkers bij. We lopen het er wel af, dachten we maar.

Nu bestelt Elly altijd een cappuccino, “cappuccio”, of zelfs “cappu” maken ze daar hier van. En ik neem een “caffè Americano”. Nu moet je niet denken dat dat koffie is op zijn Amerikaans, dat soort water met een kleurtje drink ik echt niet. Het is om te voorkomen dat ik kopje krijg met een paar druppels zeer sterke koffie er in. Dat is de standaard caffè hier: een espresso. De eerste paar dagen in Italië vroeg ik naar een “lungo”, maar dan krijg je een ongeveer twee keer zoveel water. Nog steeds wel erg sterk. De “Americano” werkt goed. Dat komt ongeveer overeen met een gewone koffie in Nederland, of een “long black” in Nieuw Zeeland. En vaak krijg je gewoon de espresso in een groter kopje met een kannetje heet water erbij. Kun je het zelf bepalen.

Het grappige vandaag was dat toen de serveerster, een dame iets ouder dan wij schat ik, de koffie kwam brengen, ze het niet kon laten om mij te vertellen dat dit toch echt geen manier was om koffie te drinken. Dat was veel te slap. Ze probeerde me ook wat alternatieven aan te smeren, die ik helaas niet allemaal begreep. Aangezien ik niet houd van suiker of melk in mijn koffie, heb ik niet zo heel veel andere opties. Ik houd het maar bij mijn Americano.

De tweede helft van de tocht stond een beetje in het teken van het tegenkomen van Nederlanders. Eerst een Nederlandse vrouw die we al een paar keer eerder hadden gezien. Zij had een extra dag genomen in Siena, wij in San Gimignano, en zo liepen we dus weer samen op. We zullen haar de komende dagen nog wel wat zien. Ze slaapt vanavond ergens anders.

Maar we kwamen wat verderop ook een Nederlands stel tegen die we nog niet eerder hadden gezien. Zij zijn 3 maanden geleden in Canterbury begonnen en lopen ook door naar Rome. Zij slapen vanavond in het volgende dorp. En in het hostel kwam nog een Nederlandse man aanlopen, die we ook al eerder gezien, maar niet gesproken hadden. Dat was in Gambassi Terme, dag 65. Hij, en zijn vriendin zaten toen ook in de eetzaal in de groep van 23, maar aan een andere tafel. Zijn vriendin moest vandaag terug naar huis, terug aan het werk.

We slapen weer in een pelgrimshostel vandaag. En deze is er weer een die gerund wordt door vrijwilligers. We merken zo nu en dan een enorm verschil in aanpak en ontvangst. Het ene uiterste was de ontvangst in Piacenza (dag 48), waar we 3 verschillende nummers moesten bellen om iemand te krijgen die ons wilde ontvangen. Die kwam toen aanrijden, stapte uit, gaf ons een sleutel en reed weer weg. We moesten zelfs zelf de deur open maken. En er was duidelijk niet schoongemaakt sinds de laatste overnachting.

Het andere uiterste is de ontvangst zoals vandaag. De twee vrijwilligers hier zijn er de hele dag. We kregen meteen lekker koud water aangeboden met een schijfje citroen erin. Ze namen ruim de tijd voor ons. Ze waren geïnteresseerd in ons en erg vriendelijk. En ze koken voor ons en we eten met zijn allen. Het is erg leuk om zo verwelkomd te worden.

We beginnen nu toch echt wel te voelen dat we dichter bij Rome komen. Vandaag zagen we voor het eerst een verkeersbord langs de weg met “Rome” erop.

Nog 248km te gaan volgens onze wandelgids!

Dag 71, 14 sep: 26.3km, 23 graden, bewolkt, zon, regen, lekkere temperatuur

Ponte d’Arbia - San Quirico d’Orcia

We zaten gisteravond met 13 pelgrims, een gastvrouw en gastheer, en nog 4 vrienden van de gastvrouw aan tafel. Dat was erg gezellig. We begonnen met een kort voorstel rondje, waar we ook iets konden vertellen over hoe we de Via Francigena liepen, en hoe we er bij gekomen waren, als we dat wilden. Mensen waren al redelijk onder de indruk toen wij vertelden dat we in Frankrijk waren begonnen en er zo’n 1.300km op hadden zitten. Maar er waren ook twee Franse mannen die in Canterbury waren begonnen. Zij hadden er 2.000km op zitten zeiden ze. En ze wilden na Rome nog verder doorlopen over de verlengde Via Francigena naar de zuidpunt van de hak van Italië. Dat is nog eens 930km. En dan omkeren en terug naar Frankrijk. Dat zou alles bij elkaar 5.000km zijn. Wel heel erg veel. Er was ook een Japanner, een oudere man, die heel weinig Engels sprak. Dat was moeilijk. Hij was heel moe geweest die dag en wilde eigenlijk terug naar huis. De rest probeerde hem meteen aan te moedigen om door te gaan. Vanmorgen was hij voor ons weer op pad. We waren overigens allemaal wandelaars. Meestal zijn er ook wel een paar fietsers. Afgezien van 1 Nederlander, hadden we alle anderen voor vandaag nog niet gezien.

We ontbeten rustig in het hostel vanochtend en waren om 7:00 uur op pad. We liepen vandaag de eerste 18 km over wat ze hier “Le strade bianche” noemen, ofwel “de witte wegen”. Het zijn wegen van fijn grind en licht zand.

Ze zijn nog wat witter dan het lijkt op de foto. En het valt vooral op als je ze door het landschap ziet slingeren. Dan steken ze erg af tegen de omgeving. In de huidige droogte zijn ze ook erg stoffig. Gelukkig zijn het achteraf weggetjes en rijden er alleen auto’s van locale mensen. En die weten hoe het is en remmen af ruim voordat ze bij ons zijn, zodat ze geen al te grote stofwolk genereren.

Onze route geeft ons wel weer mooie uitzichten. Dat is toch wel het kenmerk van de route door Toscane tot nu toe, samen met de middeleeuwse steden.

Op een gegeven moment lopen we langs een veld waar de boer de grond aan het losmaken is. De witte stippen in de foto zijn allemaal witte reigers. Ik denk dat het kleine zilverreigers zijn. Ze vliegen steeds op om net achter de tractor naar iets lekkers te zoeken. Zoveel reigers heb ik nog nooit bij elkaar gezien. Het zijn er meer dan 100.

Het stadje, San Quirico, waar we vandaag naar toe lopen, is weer een middeleeuws stadje, op een heuvel. Na een km of 10 zien we wat in de verte liggen.

Met de torens ziet dat er erg middeleeuws uit. We denken een tijdje dat dit San Quirico is, maar het blijkt later Montalcino te zijn. Een stadje waar we helemaal niet naar toe gaan. Het ziet er wel mooi uit.

Het is vandaag flink klimmen en dalen. Volgends onze wandelgids was het 775m klimmen en 505m afdalen. San Quirico ligt op 400m hoogte, 270m hoger dan waar we vanochtend vertrokken. Het betekent ook dat we het laatste stukje de stad in nog 150m moeten klimmen. Als we aankomen is het hostel nog niet open. Maar we kunnen gelukkig wel onze rugzak binnen zetten. We kijken wat in de stad rond. Er staan minstens drie kunstwerken in de stad van de kunstenaar Emanuele Giannelli. Deze hangt aan de muur tegenover ons hostel. Voor meer kunst zie het foto-album.

In ons hostel zijn vanavond veel van de mensen die er gisteren ook waren, en nog wat nieuwe. Er is een restaurant in de stad dat een pelgrimsmenu aanbiedt. Daar gaan wij vanavond eten. Het onweert later in de middag flink, maar op de tijd dat ik dit schrijf, 17:45 uur, houdt het op. We zullen de jas toch maar meenemen naar het restaurant. We kunnen daar om 19:30 uur terecht, Zuid-Europese tijden.

Nog 222km te gaan naar Rome!

/ English /

Day 70, Sep 13: 25.4km, 26 degrees, cloudy, few raindrops

Siena - Ponte d'Arbia

Another nice day today, even with the slightly longer distance. We were up at 6:00am again, so we were outside at 6:30am and sitting in the café at 6:35 for our breakfast. I guess that sounds familiar by now. :-)

Last night we had walked outside to watch Siena in the dark. We were with the accommodation a bit outside the real centre and at the same time fairly high up. That gave us a nice view.

We walked out of the city through the Porta Romana on Via Roma (the Rome road). We have walked on a "Via Roma" very often before, in many a village and town. Of course, this is also because we are on our way to Rome and the Via Roma in all those towns is usually a road to the south.

In the last 3-4 days, we've been walking over a hill ridges, and today is no different, especially the first 10 km. And that means we're a bit higher, above the valley, with regularly nice views. Today that also meant nice views back to Siena. Here's one of the better ones. You recognise well the super tall tower in the main square and the tower near the cathedral.

We did need our second coffee after just under two hours, and we were lucky. We didn't pass through many villages today, but there was a café here just in time. And they did have something tasty there too. We'll walk it off, we thought.

Elly always orders a cappuccino, "cappuccio", or even "cappu" they say here. And I take a "caffè Americano". Now don't think that's coffee in the American way, I really don't drink that kind of coloured water. It's to prevent me from getting a cup with a few drops of very strong coffee in it. That's the standard caffè here: an espresso. The first few days in Italy I asked for a "lungo", but then you get about twice as much water. Still very strong. The "Americano" works well. That's roughly equivalent to a regular coffee in the Netherlands, or a "long black" in New Zealand. And often you just get the espresso in a larger cup with a small jug of hot water to go with it. You can decide for yourself.

The funny thing today was that when the waitress, a lady slightly older than us I guess, brought the coffee, she couldn't resist telling me that this was really no way to drink coffee. It was far too weak. She also tried to sell me some alternatives, not all of which I understood unfortunately. Since I don't like sugar or milk in my coffee, I don't have many other options. I’ll just stick to my Americano.

The second half of the trip was a bit dominated by running into Dutch people. First a Dutch woman we had seen a few times before. She had taken an extra day in Siena, we in San Gimignano, and so we walked together again. We will probably see her some more in the coming days. She is sleeping somewhere else tonight.

But we also bumped into a Dutch couple a bit further on who we hadn't seen before. They started in Canterbury 3 months ago and are also walking on to Rome. They are sleeping in the next village tonight. And at the hostel, another Dutch man walked in, whom we had also seen before but not spoken to. That was in Gambassi Terme, day 65. He, and his girlfriend were then also in the dining room in the group of 23, but at a different table. His girlfriend had to go back home this morning, back to work.

We are sleeping in a pilgrim hostel again today. And this is another one run by volunteers. We occasionally notice a huge difference in approach and reception. The one extreme was the reception in Piacenza (day 48), where we had to call 3 different numbers to get someone to ‘welcome’ us. The person then drove up, got out, gave us a key and drove off again. We even had to open the door ourselves. And there had clearly not been done any cleaning since the last person’s stay.

The other extreme is the reception like today. The two volunteers here are there all day. We were immediately offered nice cold water with a slice of lemon in it. They took plenty of time for us. They were interested in us and very friendly. And they cook for us and we eat together. It's very nice to be welcomed like that.

We are now really starting to feel that we are getting closer to Rome. Today we saw a roadside road sign with "Rome" on it for the first time.

Still 248km to go according to our hiking guidebook!

Day 71, 14 Sep: 26.3km, 23 degrees, cloudy, sun, rain, nice temperature

Ponte d'Arbia - San Quirico d'Orcia

Last night we sat at the table with 13 pilgrims, a hostess and host, and four more friends of the hostess. It was very cosy. We started with a short introduction round, where we could also tell something about how we walked the Via Francigena, and how we got there, if we wanted to. People were already fairly impressed when we told them we had started in France and had walked some 1,300km. But there were also two French men who had started in Canterbury. They had walked 2,000km they said. And they wanted to continue on after Rome on the extended Via Francigena to the southern tip of the heel of Italy. That's another 930km. And then turn around and head back to France. All in all, that would be 5,000km. Quite a lot. There was also a Japanese man, an older man, who spoke very little English. That was difficult. He had been very tired that day and actually wanted to go back home. The rest immediately tried to encourage him to keep going. This morning, he was back on the road before us. By the way, we were all walkers. There are usually a few cyclists too. Apart from one Dutchman, we hadn't seen everyone else before today.

We had a leisurely breakfast at the hostel this morning and were on the road by 7:00 am. We walked the first 18 km today on what they call here "Le strade bianche", or "the white roads". They are roads of fine gravel and light sand.

They are even a bit whiter than it looks in the photo. And it is especially striking when you see them winding through the landscape. Then they stand out very much against the surroundings. In the current drought, they are also very dusty. Fortunately, they are back roads and only local people drive their cars on them. And they know what it's like and brake well before they reach us, so they don't generate too big a cloud of dust.

Our route does give us beautiful views again. That is the hallmark of the route through Tuscany so far, along with the medieval towns.

At one point we walk past a field where the farmer is loosening the soil. The white dots in the photo are all white herons. I think they are little egrets. They keep flying up to look for something tasty just behind the tractor. I have never seen so many herons together. There are more than 100 of them.

The town, San Quirico, we walk to today, is another medieval town, on a hill. After about 10 km we see something in the distance.

With the towers, this looks very medieval. For a while we think this is San Quirico, but it later turns out to be Montalcino. A town we're not going to at all. It does look pretty though.

Today there is a lot of climbing and descending to do. According to our hiking guide it was 775m climbing and 505m descending. San Quirico is at 400m altitude, 270m higher than where we left this morning. It also means we have to climb another 150m the last bit into town. When we arrive, the hostel is not yet open. But we can fortunately put our backpack inside. We look around the city a bit. There are at least three works of art in town by the artist Emanuele Giannelli. This one hangs on the wall opposite our hostel. For more art, see the photo album.

At our hostel tonight are many of the people who were also there yesterday, and some new ones. There is a restaurant in town that offers a pilgrim's menu. We will eat there tonight. It thunders heavily later in the afternoon, but by the time I write this, 5:45pm, it stops. We will take the rain jacket to the restaurant anyway. We can get there at 7:30pm, southern European times.

Still 222km to go to Rome!