(English further down)

Dag 82, 25 sep: 25.5km, 21 graden, zonnig, vrij veel wind, maar verder lekker loop weer

Sutri - Campagnano di Roma

We slapen erg lekker, maar zijn wel vroeg op. Om 6 uur gaat de wekker. De non die voor ons zorgde gisteravond met het eten, zei dat we ofwel om 6:30uur konden ontbijten, ofwel om 8uur. Dat heeft te maken met het feit dat ze ons nog na het ontbijt weer op het pad moeten afzetten, en om 7:15uur hebben ze de dagelijkse, door de weekse mis. Het moet dus ervoor of erna. Wij vinden half 9 vertrekken te laat, dus 6:30uur is het.

Als we vertrekken, praten we nog heel even met moeder overste. Het blijkt dat er in het klooster nog maar 5 zusters zijn, inclusief haarzelf. En daarvan zijn er nu 2 in Rome voor een of andere bijeenkomst. Ik vind het knap hoe ze het doen. Blijkbaar was er voor het weekend een grote groep die wij net gemist hebben. Ze hebben plek voor 55 mensen. Als ze daarvoor moeten koken hebben ze hopelijk extra hulp.

We rijden om 7:00uur weg, samen met de Italiaanse vrouw waar ik het gisteren over had. De zuster rijdt in stevig tempo en onderweg komen we de priester tegen die de andere kant op rijdt om de mis te komen doen. Maar het is maar 5min rijden, dus ze zal op tijd terug zijn geweest.

Waar we worden afgezet helpen we de Italiaanse eerst nog met twee blaren pleisters voor haar hielen. Ze had alleen gewone pleisters en die hielpen natuurlijk niet erg. En dan zijn we onderweg. De eerste paar kilometer lopen we over een paar redelijk drukke wegen en vooral de eerste helft daarvan, is een beetje gevaarlijk. Er is vrij veel verkeer en het lijkt alsof de auto’s die ons inhalen niet weten dat ze ook wat af kunnen remmen. Ze gaan voor ons ruim aan de kant, maar gaan dan dus ook ruim naar de andere rijbaan, ook over een doorgetrokken streep en ook als ze geen zicht hebben op wat er aan tegemoetkomend verkeer is. We zien een paar keer wat mij een bijna ongeluk lijkt. Gelukkig gaat het allemaal goed.

Toen we Sutri uitliepen stond er ook een variant aangegeven: een “veilige” route. Maar deze was wel 3,5km langer. En met een dag die toch al 25km was, vonden we dat niet zo heel aantrekkelijk. Van de pelgrims waarvan we weten dat ze ook uit Sutri vertrokken vandaag heeft ook niemand dat gedaan.

Na deze eerste paar kilometer is het voor de rest van de dag veel tussen de velden door. Meestal op brede wegen, verhard en onverhard. We beginnen weer met velden met hazelnoot struiken.

Na een tijd verandert dit in olijfboomgaarden en dan weer terug naar hazelnoot boomgaarden. Dat klinkt misschien een beetje saai, maar dat valt reuze mee. Het slingert een beetje en we hebben zo nu een dan wat meer uitzicht. Ook is het landschap glooiend, dus we moeten regelmatig ons best doen om wat te klimmen. Het houdt ons goed bezig.

Na ongeveer 13km kruisen we plotseling de Via Amerina.

Dit is een oude Romeinse weg, van ongeveer 90km lang, die is aangelegd in de jaren 241-240 vóór Christus en was de verbinding tussen Rome en Ravenna (vrijwel pal noordelijk vanaf Rome, maar dan aan de oostkust). Het is bijzonder in hoe goede staat hij nog is op het stuk waar wij hem tegenkomen.

Vijf kilometer verderop komen we langs de watervallen van Montegelato. Deze staan al een tijdje aangekondigd. Ze zijn best aardig, maar het is een verval dat uit een aantal aparte stukken bestaat en omdat er veel bomen staan kun je het geheel nergens zien. Dat maakt het een verzameling van kleine watervallen.

We lunchen daar en terwijl we zitten te eten zien we daar ook alle andere pelgrims langskomen waarvan we weten dat ze onderweg zijn op deze etappe vandaag. Dat is wel leuk. Zelfs de vrouw uit de VS van eergisteren zien we weer.

Dan is het nog 7km naar Campagnano di Roma. De laatste km is weer venijnig, want uiteraard ligt het stadje weer op een heuvel.

Nog even flink klimmen. We slapen vanavond in een hostel van de parochie en zijn de enige twee. Ze hebben 50 bedden, verdeeld over 5 slaapzalen. En dat is dan alleen nog de 2e verdieping. Er is ook nog de begane grond en de 1e verdieping. Het is een groot gebouw voor ons tweeën.

We kunnen eten bij het café/restaurantje aan de overkant van het hostel. Het is meer een café dan een restaurant. Dit wordt gerund door Mario. Hij heeft een pelgrims menu. En hij krijgt als persoon erg goede reviews, dus dat durven we wel aan. We zijn vroeg, om 18:30 uur. Maar dat is geen probleem. Het blijkt dat Mario het hele zaakje alleen runt. Hij kookt voor ons terwijl hij andere (café)gasten van drankjes voorziet. Gelukkig is het niet erg druk. Mario loopt heel wat heen en weer, maar het lukt hem wonderbaarlijk goed om ons een lekker maal voor te zetten. Aan het eind rekenen we €28 af voor een twee gangen menu, ieder een glas wijn en een koffie aan het eind. Zeer de moeite waard. Als we weggaan laat hij ons nog weten dat hij morgenochtend om 6 uur weer open is voor het ontbijt. We nemen dan ook afscheid met een “Arrivederci, a domani” (Tot ziens, tot morgen).

Dag 83, 26 sep: 17.5km, 26 graden, zonnig, lekker weer

Campagnano di Roma - la Storta

We zijn om 6:30 uur op en zitten om 7 uur weer bij Mario binnen. En Mario is er inderdaad weer. Die was er ongetwijfeld weer zelf vanaf 6 uur. En volgens Google gaat het café ‘s avonds pas om 23:45 uur dicht. Ik hoop maar dat Mario genoeg slaap krijgt. We eten de gebruikelijke croissantjes met iets erin en een koffie. En rekenen €4.00 af. Dat is verreweg het goedkoopste ontbijt tot nu toe. Zo wordt Mario nooit rijk.

Als we de stad uitlopen klimmen we al meteen weer. Ons hostel ligt op een hoogte van 280m en we klimmen naar 370m. We lopen over een verharde weg en dat loopt dus vrij eenvoudig. Boven aangekomen slaan we af richting het “Heiligdom van de Madonna van Sorbo”. Terwijl we deze weg lopen, krijgen we in de gaten dat we een Kruisweg aan het lopen zijn. Om de 100-200m staat er een houten kruis met een nummer erop.

Voor de lezers die dit niet weten:de Kruisweg is een weergave van het lijden van Jezus vanaf het moment dat hij door Pilatus ter dood wordt veroordeeld, totdat hij in het graf wordt gelegd. De Kruisweg wordt afgebeeld in 14 verschillende gebeurtenissen. De kruizen die er zien stellen elk zo’n moment voor. Wij realiseren ons pas bij het kruis met een IV (4) erop dat het om de Kruisweg gaat. De foto is nummer VI (6).

We lopen de hele Kruisweg af. Het is ongeveer 2km. Het laatste kruis staat bij het Heiligdom van de Madonna van Sorbo. Dat is geen verrassing. Op Goede Vrijdag gaat er ongetwijfeld een processie over deze weg naar dit heiligdom.

Het heiligdom zelf ligt op een rots waar eind 10e eeuw eerst een kasteel stond. Maar het kasteel werd in 1427 verlaten. De karmelieten kregen toen toestemming er een klooster te bouwen.

De Mariacultus werd waarschijnlijk nieuw leven ingeblazen door de legende die vertelt over een varkenshouder met maar één hand die varkens liet grazen in de Sorbovallei. Op een dag, op zoek naar een van de afgedwaalde zeugen, vond hij haar bij een lijsterbes, waar de Madonna aan hem verscheen. De Maagd deed de andere hand van de jongeman weer groeien en zei tegen hem: "Ga je dorpelingen overtuigen om op deze heuvel een heiligdom te bouwen. Iedereen die hier in processie komt, zal mijn genade krijgen. Als ze je niet geloven, toon ze dan je hand."

Het Heiligdom bestaat uit het klooster met renovaties tot aan de 18e eeuw, en de kerk die dateert uit de 15e eeuw.

Vanaf hier dalen we af. En na ongeveer anderhalve kilometer komen we op een belangrijk punt. Verderop is het officiële pad gesloten. Dit is al zo sinds mei 2022. Er zijn toen dode wilde zwijnen in het bos gevonden en ze vermoeden dat het te maken heeft met varkenspest. Ze hebben het pad ongetwijfeld gesloten om verspreiding te vermijden. En op dit moeten wij beslissen. Er zijn twee opties. Of vanaf hier een alternatieve route volgen, die onder andere een vrij lang stuk gaat over de Via Cassia. Of nog een paar kilometer doorlopen en dan vanaf daar de bus nemen naar La Storta.

Dat laatste vinden we niet echt een goede optie. We lopen niet al 82 dagen, om dan, als we bijna bij Rome zijn, de bus te nemen. We gaan dus voor de alternatieve route. En het mooie er van is, dat de eerste 2,5 kilometer een erg mooi pad is. Langs een beekje en voor een groot deel door het bos. En we mogen dat beekje twee keer zonder een brug oversteken. Het lukt net, met voorzichtig van steen naar steen stappend, om de sokken droog te houden.

Als we het bos uitkomen zijn we bijna in Le Rughe. Daar vinden we een plek om koffie te drinken. Dan is het eerst een kilometer of zo “naast” de Via Cassia, en dan nog een kilometer of 4 “op” de Via Cassia. Dat laatste is wel wat minder prettig, maar gelukkig is het zo druk, dat de auto’s niet al te hard rijden. En we zitten ook vrij veel in de bebouwing en winkels, wat ook helpt.

Als we La Storta binnenlopen is het aanschuiven met de auto’s.

We komen langzaamaan Rome binnen. En dus een flinke drukte. Ik moet er aan denken hoe dit geweest zal zijn voor de pelgrims in het jaar 1000. Ongetwijfeld ook een duidelijk merkbare verandering, van de relatieve rust van het platteland naar de drukte en vele wegen wat steeds meer werd hoe dichter ze bij Rome kwamen.

In La Storta slapen we vanavond in een klooster van de zusters Dominicanessen. Het lijkt alsof we weer de enige zijn die op de lijst staan van pelgrims die geboekt hebben. We hebben weer een eigen kamer, met eigen douche. En ook weer met avondeten.

En dan is het morgen de laatste dag. Van hier naar het Sint-Pietersplein in het Vaticaan. Het is nog 21km. Het zal een dag met veel verkeer en bebouwing worden. Maar de aankomst wordt ongetwijfeld een erg speciaal moment.

/ English /

Day 82, 25 Sep: 25.5km, 21 degrees, sunny, quite a lot of wind, but otherwise nice weather for walking

Sutri - Campagnano di Roma

We sleep very well, but are up early. At 6 am the alarm goes. The nun who took care of us last night with dinner said we could either have breakfast at 6:30am or at 8am. This has to do with the fact that they still have to drop us back on the path after breakfast, and at 7:15am they have the daily, weekday mass. So it has to be before or after. We think 8:30am departure is too late, so 6:30am it is.

When we leave, we have a very brief chat with Mother Superior. It turns out there are only 5 sisters left in the convent, including herself. And of these, 2 are now in Rome for some kind of meeting. I think it's impressive how they are able to run the guest facility. Apparently there was a big group for the weekend that we just missed. They have room for 55 people. If they have to cook for that many, hopefully they have extra help.

We drive off at 7:00am, along with the Italian woman I mentioned yesterday. The sister drives at a brisk pace and on the way we meet the priest who is driving in the other direction to come and say mass. But it is only a 5min drive, so she will have been back in time.

Where we are dropped off, we first help the Italian with two blister plasters for her heels. She only had ordinary plasters and of course they didn't help much. And then we are on our way. The first few kilometres we walk on some fairly busy roads and especially the first half of it, is a bit dangerous. There is quite a lot of traffic and it seems like the cars overtaking us don't know that they can also slow down a bit. They move well out of the way for us, but then also move well into the other lane, even over a continuous line and also when they have no view of what oncoming traffic is like. A couple of times we see what looks to me like a near accident. Fortunately, it all goes well.

When we walked out of Sutri, there was also a variant signposted: a "safe" route. But this one was 3.5km longer. And with the day being 25km already, we didn't find that very appealing. Of the pilgrims we know who also left Sutri today, nobody did either.

After these first few kilometres, for the rest of the day it's a lot between fields. Mostly on wide roads, paved and unpaved. We start again with fields of hazelnut bushes.

After a while, this changes to olive groves and then back to hazelnut orchards. This may sound a bit boring, but it's not too bad. It meanders a bit and we occasionally have more views. Also, the landscape is rolling, so we regularly have to do our best to climb a bit. It keeps us well occupied.

After about 13km, we suddenly cross the Via Amerina.

This is an ancient Roman road, about 90km long, built in the years 241-240 BC and was the link between Rome and Ravenna (almost due north from Rome, but on the East coast). It is remarkable in how good a condition it still is on the stretch where we encounter it.

Five kilometres further on, we pass the Montegelato waterfalls. These have been advertised for some time. They are quite nice, but it is a decline made up of several separate pieces and because there are a lot of trees you can't see the whole thing anywhere. That makes it a collection of small waterfalls.

We have lunch there and while we are eating we also see all the other pilgrims passing by that we know are on their way on this stage today. That's kind of fun. We even see the woman from the US from the day before yesterday again.

Then it's another 7km to Campagnano di Roma. The last km is again vicious, because of course the town is on a hill again.

Another steep climb. Tonight we sleep in a parish hostel and are the only two. They have 50 beds spread across 5 dormitories. And that's just the 2nd floor. There is also the ground floor and the 1st floor. It's a big building for the two of us.

We can eat at the café/restaurant across the street from the hostel. It is more of a café than a restaurant. This is run by Mario. He has a pilgrims' menu. And he gets very good reviews as a person, so we trust it will be nice. We are early, at 6:30pm. But that's no problem. It turns out that Mario runs the whole thing by himself. He cooks for us while providing other (café) guests with drinks. Fortunately, it is not very busy. Mario walks back and forth a lot, but miraculously manages to serve us a tasty meal. At the end, we charge €28 for a two-course meal, a glass of wine each and a coffee at the end. Well worth it. As we leave, he informs us that he will be open again tomorrow morning at 6am for breakfast. So we say goodbye with an "Arrivederci, a domani" (Goodbye, see you tomorrow).

Day 83, Sep 26: 17.5km, 26 degrees, sunny, nice weather

Campagnano di Roma - la Storta

We're up at 6:30am and back inside Mario's by 7am. And Mario is indeed there again. No doubt he was there again himself from 6 o'clock. And according to Google, the café doesn't close in the evening until 11:45pm. I just hope Mario gets enough sleep. We eat the usual croissants with something in them and a coffee. And are charged €4.00. That's by far the cheapest breakfast so far. Mario will never get rich like this.

Walking out of the city, we immediately start climbing again. Our hostel is at an altitude of 280m and we climb to 370m. We walk on a paved road, so it is quite easy. At the top, we turn off towards the "Sanctuary of the Madonna of Sorbo". As we walk this road, we get to realise that we are walking a Way of the Cross. Every 100-200m there is a wooden cross with a number on it.

For the readers who do not know, the Way of the Cross is a depiction of the suffering of Jesus from the time he is sentenced to death by Pilate until he is laid in the tomb. The Stations of the Cross are depicted in 14 different events. The crosses seen there each represent one such moment. We only realise when we see the cross with a IV (4) on it that it is the Way of the Cross. The picture is number VI (6).

We walk the entire Way of the Cross. It is about 2km. The last cross is at the Sanctuary of the Madonna of Sorbo. This is no surprise. On Good Friday, there will undoubtedly be a procession along this road to this shrine.

The shrine itself sits on a rock where a castle first stood in the late 10th century. But the castle was abandoned in 1427. The Carmelites then got permission to build a monastery there.

The cult of Mary was probably revived by the legend that tells of a pig farmer with only one hand who grazed pigs in the Sorbo Valley. One day, looking for one of the stray sows, he found her near a rowan tree, where the Madonna appeared to him. The Virgin made the young man's other hand grow again and said to him, "Go convince your villagers to build a shrine on this hill. Anyone who comes here in procession will receive my grace. If they don't believe you, show them your hand."

The Shrine consists of the monastery with renovations up to the 18th century, and the church dating back to the 15th century.

From here we descend. And after about a kilometre and a half, we come to an important point. Further on, the official trail is closed. This has been so since May 2022. Dead wild boar were found in the forest then and they suspect it is related to swine fever. No doubt they closed the path to avoid spreading it. And at this point we have to decide. There are two options from here. Either follow an alternative route from here, which includes a fairly long stretch on the Via Cassia. Or continue for a few more kilometres and then take the bus to La Storta from there.

We don't really think the latter is a good option. We don't walk for 82 days and then, when we are almost at Rome, take the bus. So we go for the alternative route. And the beauty of it is, that the first 2.5 kilometres is a very nice path. Along a stream and largely through the forest. And we get to cross that stream twice without a bridge. We just manage, stepping carefully from stone to stone, to keep our socks dry.

When we leave the forest, we are almost in Le Rughe. There we find a place to drink coffee. Then it is first a kilometre or so "next to" the Via Cassia, and then another roughly four kilometre "on" the Via Cassia. The latter is a bit less pleasant, but fortunately it's so busy that the cars don't drive too fast. And we are also pretty much in built-up areas and around shops, which also helps.

When we walk into La Storta, the cars are queuing.

We are slowly entering Rome. And so it is getting busy. I have to think what this must have been like for the pilgrims in the year 1000. No doubt a noticeable change too, from the relative quiet of the countryside to the crowds and many roads which became more and more the closer they got to Rome.

In La Storta tonight we sleep in a convent run by the Dominican nuns. It seems we are again the only ones on the list of pilgrims who have booked. Again we have our own room, with our own shower. And again with dinner.

And then tomorrow is the last day. From here to St Peter's Square in the Vatican. It's another 21km. It will be a day of heavy traffic and buildings. But the arrival will undoubtedly be a very special moment.